İş süreçlerine dair mevzuatın sürekli değiştiği Türkiye’de hem aday hem de İK tarafında gelişmeleri sağlıklı şekilde takip edebilmek oldukça zor. İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı M. Mert Nayır’a İnsan Kaynakları uzmanlarının en çok merak ettiği soruları sorduk.
İş ve Sosyal Güvenlik mevzuatının sık aralıklarla güncellendiği Türkiye’de hem adaylar hem de İnsan Kaynakları tarafında merak edilen konu sayısı arttığı gibi, yasal yaptırımlar da her zaman soru işareti anlamına geliyor. İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı M. Mert Nayır, İK uzmanlarının en çok danıştığı konular arasında “Ne zaman emekli olurum ve ne kadar emekli maaşı alırım?” sorusunun birinci sırada yer aldığını, ikinci sıradaki genel sağlık sigortasını ise izinler, kıdem tazminatı ve kadın sigortalıların haklarının takip ettiğini söylüyor. Nayır, sorulara açıklık getiriyor.
Ne zaman emekli olurum?
Nayır, emeklilik için belirleyici unsurun sigorta başlangıç tarihi ve cinsiyet olduğunu söylüyor. Sigorta başlangıç tarihinin geçerli olabilmesi için mutlaka kişi adına emeklilik sigorta kolu için prim ödenmesi gerektiğini belirten Nayır, sözlerine şöyle devam ediyor: “Sigorta başlangıç tarihine göre yapılacak emeklilik hesabında ayırt edici üç dönem var. 08.09.1999 ve öncesi dönemde kademeli geçiş varken, 09.09.1999 – 09.08.2008 tarihleri arası ve 10.08.2008 sonrası için sabit değerler söz konusu. Emekli olabilmek için üç ölçüt var. Hizmet süresi, prim günü ve yaş. Hizmet süresi ilk işe giriş tarihinden bu güne kadar geçmiş olan tarih dilimini kapsıyor. Bu süre kadınlarda 20, erkeklerde 25 yıl. Prim günü çalışmış olduğunuz sürelerde adınıza yatırılmış sigorta primini temsil ediyor. Emekli olabilmek için 09.09.1999 – 09.08.2008 tarihleri arasında çalışmaya başlamışsanız 7 bin, 10.08.2008 sonrasında çalışmaya başlamışsanız 9 bin prim gününüz olmalı. Yaş şartı ise 09.09.1999 – 09.08.2008 tarihleri arasında çalışmaya başlamışsanız kadınlar için 58 erkekler için 60, 10.08.2008 sonrasında çalışmaya başlamışsanız kadınlar için 60 erkekler için 65 olarak veriliyor.”
Ne kadar emekli maaşı alırım?
Emekli maaşı hesabında belirleyici unsurun aylık bağlama katsayısı olduğunu söyleyen Nayır, kişinin adına yatan primler ne kadar yüksekse emekli maaşının da o derece yüksek olacağını açıklıyor. Nayır, “Eğer adınıza ödenmiş 3 bin 600 gününüz varsa emekli maaşı hesabını https://uyg.sgk.gov.tr/AylikHesap/ adresinden yapabilirsiniz” diyor.
Genel sağlık sigortası şartları neler?
01.10.2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 sayılı kanunun en önemli maddelerinden biri olan genel sağlık sigortası uygulamasının, altyapı yetersizliği nedeniyle 2012 yılına kadar beklediğini söyleyen Nayır, 1 Ocak 2012 tarihinde 75 milyon kişinin genel sağlık sigortasına geçtiğini belirtiyor.
2017 yılı genel sağlık sigortası primleri
Aylık geliri 592,50 TL’den az olanların primleri devlet tarafından ödeniyor
Aylık geliri 592,50 TL’den 1.777,50 TL’ye kadar olanlar 71,10 TL genel sağlık sigortası primi ödüyor
Aylık geliri 1.777,50 TL’den 3.555,00 TL’ye kadar olanlar 213,30 TL genel sağlık sigortası primi ödüyor
Aylık geliri 3.555,00 TL’den fazla olanlarla gelir testi yaptırmayanlar 426,60 TL genel sağlık sigortası primi ödüyor
İşten ayrılma halinde genel sağlık sigortalılığı
Nayır, işten ayrılma durumunda genel sağlık sigortası şartları hakkında da açıklama yapıyor. Buna göre, işin sona erdiği tarih itibariyle kişinin adına son bir yıl içerisinde 90 ve üzerinde sigorta primi yatmışsa 100 gün, 90 gün prim yatmamışsa 10 gün daha kişi sigortalı kapsamında değerlendiriliyor.
Yıllık izinlerin son durumu nedir?
İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresinin de değiştiğini belirten Nayır, hizmet süresi bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara on dört günden, beş yıldan fazla on beş yıldan az olanlara yirmi günden, on beş yıl ve daha fazla olanlara da yirmi altı günden az izin verilemeyeceğini vurguluyor. Nayır, “Yıllık izin hesabında iş yerinde ilk işe girilen tarihe göre yıllık dönemlerin tamamlanmasına dikkat ediliyor. Örneğin, 1 Haziran günü işe başlayan bir işçinin yıllık izin hakkı her yıl 1 Haziran günü başlar. 1 Haziran 2016 tarihinde işe başlayan işçi, ilk defa 1 Haziran 2017 günü yıllık izne hak kazanır. Yıllık izinler beşe bölünebilir ve bir bölümü 10 günden az olamaz. İşçinin, izin süresine rastlayan Pazar günleriyle ulusal bayram ve genel tatil günleri izin süresinden sayılmaz ve izne ilave edilir. 14 gün izne çıkan bir işçinin izin süresi içine rastlayan iki Pazar günüyle birlikte 16 gün izni olur” şeklinde konuşuyor.
Kıdem tazminatının son durumu nedir?
Kıdem tazminatının bir iş yerinde en az bir yıldır çalışan işçinin, belirli şartlar oluştuğunda işten ayrılırken aldığı toplu ödeme tutarı olduğunu belirten Nayır, hesaplama yapılırken işçinin en son ay aldığı ücretin brüt tutarının esas alındığını söylüyor. Nayır, “İşçiye, iş yerinde geçirdiği her bir yıl için bir aylık brüt ücreti tutarında ödeme yapılır ve bu ödemeden sadece damga vergisi kesilir. İş Kanunu’nun 24. maddesinde belirtilen nedenlerden birine dayanarak iş akdini fesheden işçi, kıdem tazminatına hak kazanır. Haklı nedenle fesih halleri; sağlık sebepleri, ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırılık, zorlayıcı sebepler ve işçinin gözaltına alınması ya da tutuklanmasından oluşuyor. Bu nedenlerle ve altı iş günü içinde iş sözleşmesini fesheden işçi kıdem tazminatını alabilir” şeklinde açıklama yapıyor.
Kadın sigortalıların hakları nelerdir?
Nayır, yarı zamanlı ve kısmi çalışma hakkının da gelmesiyle ayrıcalıkları artan kadın sigortalı haklarını şöyle özetliyor: “Ölüm geliri veya aylığı alıyorken evlenen ve bu nedenle aylığı kesilen kız çocuklarına bir defaya özgü olmak üzere, evlenme tarihindeki gelir veya aylığının iki yıllık tutarı olarak çeyiz parası ödeniyor. Gebe işçinin doğumdan önce ve doğumdan sonra sekiz hafta (çoğul gebelik halinde doğumdan önce 10 hafta) olmak üzere toplam on altı hafta ücretli doğum izni hakkı var. İsteği halinde kadın işçiye doğumdan sonra altı aya kadar ücretsiz izin hakkı, bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için de günde bir buçuk saat süt izni veriliyor. 15 Mayıs 2016 sonrası yapılan 1. doğuma 300 TL, 2. doğuma 400 TL, 3. ve üzeri her doğuma 600 TL doğum yardımı yapılıyor.”
