Amortisman, elinde bulunan makine, teçhizat, araç ile bina gibi varlıkların yıpranma payını ifade eder ve değer kaybını mali tablolara işlemeni sağlar. Amortismanın nasıl ve hangi koşullarda hesaplanması gerektiğini merak ediyorsan; içeriği inceleyerek tüm detayları öğrenebilirsin!
Amortisman, işletmelerin sahip oldukları varlıkların zamanla eskime, yıpranma ve aşınma durumlarını gider payı olarak gösterme fırsatı yakaladığı mali yöntemler bütünüdür. Hesaplama işlemleri için farklı tekniklerin kullanılması mümkündür. Yıpranma oranlarına ve sebeplerine göre yöntemler arasından uygun olanlar tercih edilebilir. Öte yandan varlıkların maddi açıdan ömürleri süresince gider olarak işlenmesini sağlayan teknikler, işletmelerin envanterinde yer alan demirbaşlar üzerinde etkiye sahiptir.
Amortisman ne demek?
Amortisman ne demek sorusunun yanıtı, işletme sahipleri için oldukça önemlidir. Duran varlıklarda meydana gelen aşınma ve eskime oranlarını ifade eden amortisman değerinin elde edilmesi adına farklı koşulların karşılanması gerekir. Öncelikli olarak herhangi bir duran varlığın ilgili kategoride değerlendirilebilmesi için işletme bünyesinde minimum bir yıldan fazla süredir kullanılıyor olması şarttır. Bu durum, yıl içerisinde aldığın varlıkları, aynı takvim yılında amortisman olarak değerlendirmeni engeller.
Dönemsellik ilkesi uyarınca varlık değerleri parça parça yazılır. Hesaplama yöntemleri arasından uygun olan tür, duran varlığın ekonomik ömrü boyunca doğru değerlerin ortaya konmasını sağlar. Varlıkların hesaplamaya dahil edilebilmesi için eşyanın tespit edilen alım değerinin üzerinde olması beklenir. Alım değerleri ise her yıl Maliye Bakanlığı tarafından yapılan değerlendirmeler neticesinde ortaya çıkar. Bu yüzden yıpranma payı değerlerine ait tutarlar yeni yılda farklı sonuçlar doğurur.
Amortisman hesaplama yöntemleri nelerdir?
Amortisman hesaplama yöntemleri, alternatif şekillerde kullanılabilir. Vergi Usul Kanunu doğrultusunda giderlere tabi durumdaki varlıklar, Maliye Bakanlığının belirlediği ekonomik ömürlerin ilan edilen oranları eşliğinde hesaplanır. Bu noktada firmandaki muhasebe uzmanı pozisyonundaki kişiden de destek alabilirsin. Genel olarak kullanabileceğin bazı yöntemlere ait ayrıntıları ise alt başlıklarda inceleyebilirsin.
Normal amortisman yöntemi
Eşit tutarlı amortisman ismiyle de bilinen yöntem, varlığa sabit bir oran uygulanmasıyla kullanılır. Aynı zamanda kayıtlı olan değerin ekonomik ömre bölünmesiyle doğru sonuca ulaşılması mümkündür. Örneğin, ekonomik ömrü 4 yıl olan demirbaşın 12 bin liraya alındığını düşünebilirsin. Bu noktada ¼ işlemiyle beraber %25 değeri bulunur. Demirbaş değerinin %25 ile çarpılmasının arından yıllık olarak 3 bin TL paya ulaşılır.
Azalan bakiyeler amortisman yöntemi
Azalan akiyeler amortisman hesaplama tekniği, gider olarak gösterilme hızının normal durumlara karşı iki kat fazla olması durumlarında tercih edilir. Azalan bakiyeler yönteminde gider gösterme işlemi, senenin başındaki net defter değeri dikkate alınarak yapılır. Örneğin, ekonomik ömrü 5 yıl olan demirbaşın 100 lira karşılığında alınmasını takiben mevcut hesaplama döneminde demirbaş fiyatının ömre bölünerek iki ile çarpılması gerekir. İlk yıl için bu işlemle 40 sonucu elde edilir. İkinci yıl ise amortisman olarak gösterilen değer, alış fiyatından çıkarıldıktan sonra aynı işlem uygulanır.
Fevkalade amortisman yöntemi
Fevkalade olarak adlandırılan yöntem; sel, yangın ve deprem gibi doğal afetlerle birlikte meydana gelen olağan dışı olayların duran varlıklara zarar vermesi sebebiyle kullanılabilir. Tamamen veya kısmen uğranan zararlar doğrultusunda fevkalade tekniğinin kullanılması mümkündür. Yaşanan olaylar neticesinde idareye gerçekleştireceğin başvuru, varlıklarına ait zararın bir bölümünü karşılamana olanak tanır.
Amortisman süreleri nedir?
Amortisman süreleri, belirli bir varlığın ekonomik yönden ömrünü gösterir. Bununla beraber ilgili süreler, varlıkların kullanımları sırasında değer kaybının hangi zaman aralıklarında karşılanacağını ifade eder. Doğru sürenin ortaya çıkmasında ise varlık türlerinin yanı sıra yasal düzenlemeler ve sektörel farklılıklar dikkate alınır. Süreleri etkileyen bazı durumları aşağıda görebilirsin:
- Demirbaşlar arasında bulunan teçhizat, makine ve bina gibi varlık türleri, sürelerin etkilenmesine yol açar.
- Varlıkların kullanım sıklığı ve ortam koşulları süreyi farklılaştırır.
- Sektörler özelinde kullanım yöntemleri doğrultusunda varlık ömrünün değişmesi muhtemeldir.
- Muhasebe standartları ve vergi yasalarındaki düzenlemeler, net sürelerin tespit edilmesini sağlar.
Süreler özelinde gerçekleştirilen düzenlemenin ardından amortisman sınırı oranları ortaya çıkar. Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından paylaşılan amortisman tablosu verilerine göz atarak faydalı ömür, gider oranı ve genel tebliğ ayrıntılarının en güncel halini öğrenebilirsin.
Amortisman ayırma koşulları nelerdir?
Amortisman ayırma koşulları, duran varlıkların yıpranma payı değerinin elde edilebilmesi açısından son derece önemlidir. Ayırma koşullarını karşılayan varlıkların tamamı, belirlenen oranlara göre gider olarak gösterilebilir. Herhangi bir hatayla karşılaşmamak için hem oranları hem de doğru yöntemleri kullandığından emin olman gerekir. Genel olarak ayırma koşulları ise şu şekilde sıralanır:
- İşletmelerde kullanmak üzere satın alınan eşyaların belirlenen süre doğrultusunda kullanılabilir durumda olması şarttır. Eşyaların en az bir yıldan uzun süredir çalışır vaziyette işletmede kayıt altına alınmış olması gerekir.
- Değerleme gününde gerçekleştirilen işlemler sırasında duran varlığın mutlaka envanter içerisinde yer alması sağlanmalıdır. Böylelikle resmî olarak yıpranma payı konusunda işlem yapılmasının önü açılmış olur.
- Giderlere ait sınırlar, yıpranma payı için en önemli metrikler arasında bulunur. Eşyaların iktisadi açıdan kıymetlerinin ilgili yıl için açıklanan sınırın üzerinde olması durumunda amortisman bildiriminde bulunman kolaylaşır.
- Ayırma koşulları arasında varlıkların yapısı da belirleyici etkiye sahiptir. Eşyaların zaman içerisinde yıpranma ve deforme olma gibi durumlar doğrultusunda değerini kaybedecek bir yapıya sahip olması, hak talebinde bulunmanın önünü açar.
Yukarıda yer alan koşulları karşılamayı başaran varlıklar, amortisman değerlerine sahip olur. Böylelikle işletmen için uygun şartlara göre gider tablolarını rahatlıkla hazırlayabilirsin.