Üniversitelerin 4 yıllık bölümlerinden birini bitirdiğin zaman lisans diploması almaya hak kazanırsın. Böylece ilgili bölümünün mesleğini icra etmeye başlayabilirsin. Eğer o mesleği icra etmekten ziyade tamamladığın lisans programında akademik kariyer yapmak istiyorsan, doktora programını tamamlaman gerekir. Peki, doktora nedir? Doktora yapmak için neler yapmak gerekir? Tüm bu soruların cevabını ve daha fazlasını senin için hazırladığımız bu yazıda bulabilirsin.
Doktora nedir?
Doktora, yüksek lisans gibi bir lisansüstü programdır. Uzmanlaştığın alandaki rütbeni de belirten doktor unvanını almanı sağlayan programlar, akademik anlamdaki profesyonelliğini de ortaya koyar. Akademik bir kariyer yapmak isteyenlerin tercihi olan program, seçtiğin alanda kapsamlı ve özgün araştırmalara imza atabildiğini kanıtlayan bir program. Akademisyen olmak için doktora yapman gerekir. Bu lisansüstü programa başladığın zaman bağımsız ve özgün çalışmalar yapman gerekir. Programa başladığın zaman okuduğun bölümün iş alanına değil daha çok derinine, literatürüne, kuramlarına, teorilerine, deneylerine; kısacası tüm felsefesine odaklanırsın. Fransızca “doctorat” kelimesinden türetilen doktora, bilimsel bir eser ortaya koymanı sağlayan bir program.
Bu programı bitirdikten sonra sahip olduğun unvan aslında öğretmen olarak kullanılır. “Bilgelik sevgisi öğretmeni” olarak aktarılan “Doktor” unvanı, programını başarıyla tamamladığın zaman sana verilir. Bu unvan kullanılmaya başlandığı zamanlarda bilim konuları hakkında ayrıntılı eğitim almış kişileri ifade eder. Ancak günümüzde spesifik alanlarda uzmanlaşan kişiler adına kullanılır.
Bütünleşik Doktora nedir?
Doktora yapmak için genellikle yüksek lisans da yapmak gerekir düşüncesi oldukça yaygın. Fakat bu durum bütünleşik doktora programları ile ortadan kalkar. Lisans eğitiminden sonra yüksek lisans yapmadan doğrudan doktora programlarına katılmak için bütünleşik programlardan yardım alabilirsin. Bütünleşik programlara katılmak için katılım şartları üniversiteden üniversiteye değişkenlik gösterir. Tabii ki bunu başarmak için de belli başlı şartları sağlamış olman gerek. Okula göre farklılık gösterse de genellikle not ortalamanın 4 üzerinden 3 olması gerekir. Bütünleşik program minimum 5 maksimum 7 yıl sürer. Bu programın ilk yıllarında ise yüksek lisans dersleri alırsın. Tüm dersleri tamamladıktan sonra bir sınava girersin ve yeterli görülürsen tez hazırlama hakkına sahip olursun. Peki, bütünleşik doktora programına dahil olmak için neler yapman gerekir?
- Öncelikli olarak hazırlık yılı hesaba katılmadan lisans programının dört yılını tamamlamalısın.
- Bütünleşik doktora programına başvurduğun yarıyıla kadar olan not ortalamanın 4 üzerinden 3 ya da 100 üzerinden 80 olması gerek. Bu not şartının yanı sıra genel sınıf ortalamasına göre ilk 3 kişiden biri olmak da kimi zaman kabul edilebilir.
- Bütünleşik program için ALES ve belirlenen dil sınavlarından istenen puanı almalısın.
- Çoğu zaman ilgili anabilim dalı mülakat uygular. Bu mülakatı başarıyla tamamlaman gerek.
Eğer bütünleşik doktora programına katılmak istemiyorsan ve yüksek lisans yapmak istiyorsan farklı bir yol izlemelisin.
Doktora nasıl yapılır?
Doktora nasıl yapılır, diye düşünüyorsan öncelikle yüksek lisansın ne olduğunu kavraman gerek. Yüksek lisans, lisans eğitiminden sonra akademik kariyerini başlatmak için alman gereken ilk lisansüstü program. Dilersen lisans eğitiminden sonra bütünleşik doktora programına doğrudan başvurabilirsin fakat bunun şartları okuldan okula göre değişkenlik gösterir.
Yüksek lisans yapmak için lisans eğitimini tamamlaman gerekir. Ardından yüksek lisans eğitimine başlayabilirsin. Yüksek lisans eğitiminde ilgili lisans bölümü ile ilgili akademik ve derin bilgiler elde edersin. Kendini ilgili bölümde geliştirmeni sağlayan yüksek lisans iş hayatında etkili olmak istiyorsan da sana avantaj sağlar. İlgili bölümün lisans mezunundan birkaç adım yukarıda olmanı sağlayan yüksek lisans eğitimi sonrasında araştırma görevlisi, öğretim görevlisi, uzman gibi görevlerde çalışabilirsin.
Tezli ve tezsiz olmak üzere iki ayrı kategoride incelenen yüksek lisans, doktora diploması için aracı olabilir. Eğer yüksek lisans eğitimini sadece iş hayatında başarı için istiyorsan tezsiz yüksek lisans yapabilirsin. Fakat doktora yapmak ve akademisyen olmak istiyorsan tezli yüksek lisans yapman lazım. Peki, lisansüstü eğitim için nelere ihtiyacın var?
Lisansüstü eğitim için nelere ihtiyacın var?
Lisansüstü eğitim söz konusu olduğunda akla önce yüksek lisans ve doktora programları gelir. Bu programların şartları üniversitelerin özerkliklerinden dolayı farklıdır. Bu yüzden yüksek lisans ya da doktora yapmak istediğin okulun şartlarına dikkat etmelisin. Örneğin; Marmara Üniversitesi doktora programları kabul şartları ile Hacettepe Üniversitesi programları kabul şartları arasında farklar bulunabilir.
Lisansüstü eğitim için en temelde ALES puanına, yeterli yabancı dil puanına ve belirli lisans ortalamasına ihtiyacın var. Bunların yanı sıra ekstra detaylara da ihtiyacın olabilir. Bazı üniversitelerde yabancı dil aranmayabilir. Fakat genellikle YÖKDİL, YDS gibi yabancı dil sınavlarına girip yeterli puan alman gerekir. Üniversitelerin başvuru şartlarında ilgili puanlar yer alır. Bu şartları inceleyerek bilgi alman gerek. Lisans ortalaman düşük olsa dahi ALES puanını çok yüksek tutarak yine de lisansüstü eğitime başlayabilirsin. Fakat bu şart okula göre belirlenir.
İlgili şartları sağladıktan sonra öğrenciler sırayla mülakata veya bilim sınavına alınır. Başarılı olduğun zaman lisansüstü eğitimine başlayabilirsin. Doktorayı ve yüksek lisansı bitirdiğin lisans bölümü haricinde de yapabilirsin. Bu durumda ise doktora ya da yüksek lisans yapmak istediğin bölümün şartlarını incelemeli veya o bölümdeki hocalardan yardım almalısın.
Doktora başvuru şartları neler?
Doktora başvuru şartları okullara göre farklılık gösterse de temelde benzer şartlar bulunur. Tüm lisansüstü programlar Yükseköğretim Kurumu tarafından düzenlenir. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı’nın Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliği‘ne göre doktora şartları belirlenir. İşte o şartlar:
- Öncelikli olarak tezli yüksek lisans diploman olmalı.
- Hangi programa başvurduysan o ilgili programın puan türünde 55 puandan düşük olmamak kaydıyla belirlenen puanı almak. İlgili bölüm için senato kararı ile belirlenen puanı ALES ile almalısın.
- Doktora yapmak için yabancı dil puanına da ihtiyacın var. Yabancı dil sınavlarından da minimum 55 puan almalısın. Hangi sınav olduğu değişkenlik gösterse de çoğunlukla YDK ve YÖKDİL tercih edilir.
Bunların yanı sıra bazı kurumlar farklı belgeler isteyebilir. Örneğin; kariyer geçmişi veya akademik referanslar. Bazı kurumlar kendilerine başvuran adayların aldıkları tüm dersler veya kariyer geçmişleri ile ilgili ayrıntılı bir belge isteyebilir. Kimi zaman akademik bir transkript de yeterli olabilir. Bunların yanı sıra bazı kurumlar adayların lisansüstü veya lisans dönemindeki danışmanlarından adayların çalışma düzenlerini, disiplinlerini, akademik çalışmalarını, projelerini anlatan referans mektupları da talep edebilir. Böylece adayın seçilen alana gösterdiği ilgi, performansı, hedeflenen çizgiye bağlılığı ölçülmüş olur.
Niyet mektubu da bazı kurumlarca istenebilir. Adayın neden bu disiplini seçtiğini, hedeflerini, motivasyon kaynaklarını konu alan niyet mektubu her kuruma göre farklı hazırlanır. Doktora konularına dair rol aldığın faaliyetleri de yazabileceğin niyet mektubunun ilgili kurumun çizmiş olduğu çerçeveye uygun olması da son derece önemli. Bu yüzden programına başvuracağın kurumun motivasyon mektubundan hangi sınırlara dikkat ettiğine bakmalı, kurum kültürünü araştırarak bunların doğrultusunda bir seçim yapmalısın. Örneğin; diş hekimliği doktora programları için yazacağın niyet mektubunda diş hekimliğinde neden akademik kariyer yapmak istediğini diş hekimliği ile ilgili katıldığın seminerleri, dinlediğin uzman insanları yazabilirsin. Psikoloji doktora programları için ise yazacağın niyet mektubu daha farklı olur. Psikolojiye dair olan ilgini, bu alandaki profesyonel çalışmalarını yazabileceğin niyet mektubunda ilgili kurumun beklentilerine de göz gezdirmelisin.
Doktora kaç yıl sürer?
Doktora süresi 8 dönem. Bu 8 dönemin 2 dönemi program derslerine ayrılır. Kalan 6 dönem ise tez çalışmaları için verilir. Yıl bazında düşünülürse bu eğitim de tıpkı lisans eğitimi gibi 4 yıl sürer. 4 yıllık eğitime bakıldığında ders süresi, yeterlilik sınavı ve tez dönemi olmak üzere 3 aşamadan oluştuğu görülebilir. Derslerini aldığın 2 dönemi başarıyla tamamlayamazsan sadece 2 dönem daha ders alabilirsin. Maksimum 4 dönemde tüm derslerini tamamlamış olman gerekir. Eğer 4 dönem içerisinde ilgili dersleri başarıyla tamamlayamazsan veya Yükseköğretim Kurumu’nun istediği minimum not ortalamasına sahip olamazsan o program ile ilişiğin kesilir.
Dersleri başarıyla tamamladıktan sonra bir yeterlilik sınavına girersin. Bu yeterlilik sınavından da öngörülen puanı alman sonucunda tez çalışmalarına başlarsın. Önce bir tez çalışması için taslak hazırlaman ve kuruma tez önerisi sunman gerek. Tez önerisini sunduktan sonra eğer tez önerin kabul edilirse çalışmalara başlayabilirsin. Tez çalışmasını tamamlaman içinse 12 dönemin yani yarıyılın var. 12 yarıyılda tez çalışmanı tamamlayamazsan, doktora programın ile ilişiğin kesilir. Tüm bunlar hesaba katıldığında lisansüstü programını tamamlaman için azami 8 yılın bulunur. Bu durum ülkemiz için geçerli.
Yurt dışında yapılan programların süresi ise daha farklı. Avrupa’da nispeten daha kısa olan bu süre Amerika’da Avrupa’ya oranla daha uzun sürer. Yurt dışındaki programlar hakkında detaylı bilgi alarak süreler hakkında fikir sahibi olabilirsin. Hatta yurt dışı doktora bursu gerek ülkemizdeki gerekse yurt dışındaki kurumlar tarafından verilir. Bu bursları takip ederek rahatlıkla yurt dışında eğitim alabilirsin. Doktora bursları Türkiye’de de verilir. Çeşitli devlet ve vakıf kurumlarını takip ederek burslar hakkında bilgi sahibi olabilirsin. Tüm programlarını tamamladığın zaman doktora unvanı olan “Doktor” unvanını alır ve bu şekilde akademisyenlik hayatına adım atabilirsin.
Neden doktora yapmalısın?
Çoğu insanın aklında lisansüstü programlar ile ilgili soru işaretleri bulunur. Senin de kafan bu konuda karışık olabilir. Yüksek lisans yaptıysan, iş hayatında avantaj elde edebilirsin. Fakat akademik kariyerini sürdürmek için doktora yapman gerek. Önce amacının ne olduğunu kavramalısın. Eğer amacın bilim insanı olmak, ilgili alanda özgün ve bağımsız araştırmalar sürdürmek, bilgi ve bilim üretmek ise bu program ideal. Bir üniversitede akademisyen olmak, öğretmen olabilmek için de bu programı tamamlamalısın. İlgili alanda derin araştırmalar yapmak ve akademisyen olmak isteyip istemediğine karar vermelisin.
Doktora yaptığın zaman iş hayatından kopman da gerekmez. Lisans eğitimi gibi yoğun bir tempoda ders görmenin gerekmediği programları, çalışırken de yürütebilirsin. İlgili branşta uzmanlaşmak o alanda yeni akademisyenler ve meslek erbaplarını da yetiştirmeni sağlar. Toplum hayatında çok meşhur olan “Üniversitede kalmak” lafındaki gibi üniversitede kalıp ders vermek için doktora yapman gerek. Böylece yapılan araştırmalarda ve çalışmalarda pay sahibi olabilir, katkı sağlayabilirsin.
Doktora yapmanın kariyerine faydaları neler olur?
Doktora yapmak sana oldukça faydalı tecrübeler ve bilgi birikimi sunar. Sana aktarılabilir beceriler sağlayan doktora, mesleğin için faydalı bilgiler sağlar. Yükselmek istediğin alandaki bilim insanlarına ulaşmanı da kolaylaştıran program sayesinde kendini hem sosyal hem bilimsel alanda geliştirebilirsin. Bilime, insanlığa katkı sağlamak ve bir unvan sahibi olarak kariyerinde emin adımlarla yükselmek için doktora programlarına başvurabilirsin.