İş hayatında hastalık, kaza, analık, sakatlık gibi çeşitli nedenlerle bir süre çalışmaya devam edemeyecek hale gelebilir, iş gücü kaybına uğrayabilirsin. Sigortalı bir çalışan olarak böyle bir durum başına geldiğinde, çalışamadığın süre boyunca hakların korunmaya devam eder. “Peki, ama nasıl?” diye merak ediyorsan, bu yazımızda iş göremezlik raporunu detaylıca ele alıyoruz. Geçici iş göremezlik nedir, rapor nasıl alınır, ödemeler ne zaman yapılır sorularının cevabı bu yazımızda!
İş göremezlik raporu ne demektir?
İş göremezlik; sigortalı çalışanın meslek hastalığı, analık, hastalık, kaza gibi çeşitli sebeplerle sağlık raporlarında belirtilen süre boyunca geçici olarak çalışamama durumudur. Geçici iş göremezlik raporu sayılan gerekçelerle yetkili bir sağlık kurulu ya da hekimler tarafından hazırlanarak sigorta kurumuna ve iş yerine sunulan belgedir. İş görememe durumunda çalışanlara bir ödeme yapılır. İstirahat halinde bulunan sigortalı işçiye işten uzak kaldığı gün sayısına göre sigorta kurumu tarafından yapılan maddi yardıma ise geçici iş göremezlik ödeneği adı verilir.
İş göremezlik raporu nasıl alınır?
Sağlık ve gebelik gibi sebeplerle sigortalı çalışanların işe gidemedikleri süre boyunca meydana gelen maddi kaybı karşılamak için iş göremezlik raporu alınır. Bu raporun alınabilmesi için çalışanların en az 3 gün boyunca işten uzak kalması gerekir. 2 günlük sağlık raporu alınması durumunda işverenler, çalışanlarının maaşından kesinti yapmaz. 2 günlük raporlar için SGK tarafından herhangi bir ödenek alınamaz. İş göremezlik ödeneğinin alınabilmesi için raporun minimum 3 gün ya da daha fazla günlük istirahat için düzenlenmiş olması gerekir. Bununla birlikte raporun SGK tarafından yetki verilmiş hastanelerden ve uzman doktorlardan alınmış olması zorunludur. Sigortalı kişilerin bu ödenekten yararlanabilmesi için bir diğer önemli nokta ise son bir sene içerisinde çalışanın 90 günlük sigorta priminin yatırılmış olmasıdır.
İş göremezlik raporu hangi durumlarda alınır?
İş göremezlik ödemesi; çalışanların iş kazası, hastalık, meslek hastalığı veya analık gibi geçici olarak iş yapamaz duruma gelmeleri durumunda yaşayacakları gelir kaybının önüne geçmek için SGK tarafından yapılan sigorta ödemesidir. Çalışanların geçici olarak çalışmaya devam edemeyeceği bu durumlarda maaş ödemelerini işveren değil SGK yapar. Bu ödemeler kimi zaman mahsuplaşma yoluyla da uygulanabilir. İşletme ve SGK arasında imzalanan bir mahsuplaşma protokolü varsa maaş ödemesi raporlu olunan süre boyunca işletme tarafından yapılır. Daha sonra SGK tarafından işletmenin prim borçlarından mahsup edilir.
İş göremezlik raporu yalnızca belirli durum ve şartlara bağlı olarak alınabilir. Sağlıkla ilişkilendirilebilecek gerekçeler şöyle sıralanır:
Meslek hastalığı
Meslek hastalığı, sigortalı kişinin çalıştığı için niteliğinden ve şartlarından dolayı tekrar eden bir nedenle maruz kaldığı geçici ya da sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal olarak oluşan engellilik durumu olarak tanımlanır. Bu durumun kabulü için yetkili bir sağlık kurulundan heyet raporu alınması, tıbbi evrakların ve raporun kurum tarafından incelenerek belirlenmesi gerekir. Meslek hastalıkları oldukça uzun bir süre sonra da ortaya çıkabilir. Bu nedenle çalışılan dönemde iş yerindeki kayıtların düzenli olarak tutulması son derece önemlidir. Aksi halde uzun yıllar sonra ortaya çıkan bir meslek hastalığı sebebiyle geçici iş göremezlik ödemesi başvurusu yapıldığı zaman mevcut rahatsızlığın bir meslek hastalığı olduğunu ispat etmek güç bir hal alabilir.
Analık hali
Doğumdan sonraki ilk sekiz haftalık süreci kapsayan gebelik ve analık durumuyla ilgili hastalık ve engel, analık hali olarak kabul edilir. Bu süre çoğul gebeliklerde onuncu haftaya kadar uzatılır. Analık hali için kadının sigortalı olarak çalışması ya da sigortasızsa eşinin sigortalı olması gerekir.
İş kazası
İş kazası, 5510 sayılı Kanunda beyan edilen hallerden biriyle ilgili meydana gelen ve sigortalı çalışanı bedenen ya da ruhen engelli hale getiren durumlara denir. 5510 sayılı Kanunda belirtilen iş kazası halleri şöyle sıralanır:
- Sigortalının iş yerinde bulunduğu sırada işveren tarafından iş yeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmadan geçen zamanlarda,
- İş akdiyle çalışan sigortalının, çocuğunu emzirmesi için ayrılan zamanlarda,
- Sigortalıların, işveren tarafından temin edilen bir araçla çalışmanın yapıldığı yere gidiş ve gelişi esnasında,
- Kendi adına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş sebebiyle meydana gelen olaylar.
Hastalık hali
Sigortalı çalışanların meslek hastalığı ve iş kazası dışında bulunan ve iş görememe durumuna yol açan hastalık ve rahatsızlıkların tümü “hastalık hali” olarak adlandırılır.
Çalışanların geçici iş göremezlik ödeneği alabilmesi için;
- İş göremezlik durumunun başladığı tarihten itibaren geriye dönük olarak son bir yıl içerisinde 90 gün kısa vadeli sigorta primini beyan edilmiş olması,
- Sigorta kurumu tarafından yetki verilmiş sağlık kurulu ve hekimlerce raporun hazırlanmış olması,
- İstirahat halinin başladığı tarihte çalışanın sigortalılık durumunun devam ediyor olması gerekir.
Geçici iş göremezlik ödemesi nasıl alınır?
İş göremezlik ödemesi için aşağıdaki şartların karşılanması gerekir:
- Sigortalı çalışan; hastalık, meslek hastalığı, analık, iş kazası nedeniyle iş göremez durumda olduğunu Sosyal Güvenlik Kurumu’nca yetki verilmiş olan doktorlardan veya sağlık kurullarınca verilen sağlık raporu ile bildirmelidir.
- Sigortalı adına rapor tarihinden önceki 90 gün SSK priminin ödenmiş olması şarttır. İş kazası başvurularında bu koşul söz konusu değildir.
Geçici iş göremezlik ödemesini almak için sigortalı çalışan, durumunu beyan eden hekim raporu ile beraber SGK’ya başvurmalıdır. Başvuru sonrası sonuç E-devlet’ten takip edilebilir. Gereken koşullar sağlanmışsa başvuru tarihinden başlanarak en geç 15 gün içinde ödeme yapılır. Ödeme PTT üzerinden gerçekleştirilir.
İş göremezlik ödemesi ne zaman yatar?
Geçici iş göremezlik ödemesi, raporun 3. gününden itibaren yapılmaya başlanır. Bununla birlikte ilk iki günlük rapor ücretinin işveren tarafından ödeneceği ile ilgili yasal bir düzenleme yoktur. 1 ya da 2 günlük raporu bulunan sigortalı çalışanlara SGK tarafından herhangi bir ödeme yapılması söz konusu değildir. Bununla birlikte geçici iş göremezlik ödeneği kapsamında iş kazası yaşayanlarla ilgili olarak istisnai bir durum vardır. İş kazası gerekçesiyle rapor alan sigortalı çalışanlara SGK tarafından her gün ödeme yapılır. Sağlık aktivasyonu için 30 günlük prim koşulu ve geriye dönük 90 gün çalışma mecburiyeti de aranmaz. Rapor ödemeleri raporun SGK’ya iletilmesinden sonra en fazla 15 günde PTT üzerinden çalışanın hesabına yatırılır. Ancak ödemenin hesaba aktarılmasından sonra belirli bir zaman içerisinde teslim alınması gerekir. Aksi halde alınmayan ödenekler SGK’ya geri gönderilir.
İş göremezlik ücreti ne kadardır?
Geçici iş göremezlik ödeneği hastalık durumunda kurum tarafından yetkilendirilen doktor ya da sağlık kurullarından rapor alınmış olması koşuluyla sigortalıya iş göremezliğin üçüncü gününden başlayarak her gün için verilir. Hastalık halinde verilen geçici ödenek, ayaktan tedavilerde günlük kazancın üçte ikisi, yatarak tedavilerde ise günlük kazancının yarısını oluşturur.
İş göremezlik ödemesi nasıl hesaplanır?
Geçici iş göremezlik ödemesi hesaplanırken rapordan önceki son 3 ayda yapılan ödemeler temel alınır. Son 3 ayda çalışılmadıysa daha geriye gidilir. Varsa ikramiye ve prim gibi ödemeler de hesaplamada göz önünde bulundurulur. Total ödeme toplam gün sayısına bölünerek elde edilen sayı, -raporun ilk 2 günü ödeme olmayacağı için- raporlu olunan günün 2 eksiğiyle çarpılır. Tedavi biçiminin yatarak ya da ayakta olmasına göre hesap tamamlanır. Ayakta tedavilerde ⅔, yatarak tedavilerde ½ oranında ödeme alınır.
Bir örnekle açıklamak gerekirse;
Sigortalı bir çalışanın aylık brüt maaşının 10.000.000 TL, prim sayısının da 90 gün olduğunu düşünelim. Bu durumda;
10.000.000 × 3 = 30.000.000 TL
30.000.000 / 90 = 333 TL
Bu durumda sigortalının iş göremezlik ödeneği şöyle hesaplanır:
Yatarak tedavi için: 333 / 2 = 166,50 TL
Ayakta tedavi için: 333 / 3 = 111,00 TL
Peki, ilk iş günü kaza meydana gelirse hesaplama nasıl yapılır? Sigortalı çalışan işe başladığı gün kaza geçirirse, aynı işte çalışan başka bir sigortalının kazancı temel alınarak ödeme miktarı hesaplanır.
Sigortalılık hali ne zaman sona erer?
Hastalık durumunda sigortalılık hali; sigortalı çalışanın yasal olarak ücretsiz izinli olması, grevde bulunması ya da işverenin lokavt yapması halinde bu hallerin sona ermesini, diğer durumlarda ise hizmet akdinin sona erdiği tarihi ya da terk tarihini izleyen 10. günden başlanarak kaybetmiş sayılır. Sigortalılık durumu sona erdikten sonra hastalık sebebiyle alınan istirahat raporlarına geçici iş göremezlik ödemesi yapılmaz.