Kimse istemez ama diyelim ki işten çıkarıldınız. Ne tür haklarınızın olduğunu biliyor musunuz? İhbar ya da kıdem tazminatı alabilir misiniz? Ödenmemiş alacaklarınızı nasıl alabilirsiniz? Ya da işe iade davası açmalı mısınız? Sosyal Güvenlik Uzmanı Oğuz Aslım işten çıkarılma sürecinde çalışanların bilmesi gerekenleri anlatıyor.
Çalışanların işten çıkarılma süreçlerinde istisna durumlar söz konusu değildir ve haklı fesih nedenleri kanunda üç başlık altında toplanır. Bunlar, “sağlık sebepleri”, “ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri” ile “zorlayıcı sebepler” olarak ayrılır. Çalışanların ve işverenin haklarını savunabilmesi için de iş mahkemeleri yetkilendirilmiştir.
Eğer kamuda çalışılıyorsa, kanunda belirtilen suçlar işlenmediği takdirde gazilerin ve engelli çalışanların işten çıkarılması mümkün değildir. Özel sektör açısından ise durum farklıdır. Özel sektörde gazi çalıştırma zorunluluğu yoktur, engelli çalışanların çalıştırılma mecburiyeti vardır. Kurumsal firmalar dışında maalesef özel şirketler, kendi lehlerine olacak şekilde gazi ve engelli çalışanları rahatlıkla işten çıkarabilmektedir.
Sözleşmenizin feshedilmesi sürecinde işvereninizin yapması gerekenler neler?
Hizmet akdinin feshedilmesi sürecinde işverenin öncelikle çalışana yazılı bir bildirim yapması gerekir. Bildirimde sözleşmenin fesih sebebi açık ve kesin bir şekilde belirtilmelidir. Çalışanın yeterliliği ve davranışları sebebiyle yapılan fesihlerde de çalışanın savunmasının alınması gerekir. İşveren ayrıca;
- İşi 6 aydan az sürmüş olan çalışan için 2 hafta
- İşi 6 aydan 1, 5 yıla kadar sürmüş olan çalışan için 4 hafta
- İşi 1, 5 yıldan 3 yılı kadar sürmüş olan çalışan için 6 hafta
- İşi 3 yıldan fazla sürmüş olan çalışan için 8 hafta ihbar tazminatına uymakla yükümlüdür. Sözleşmenin feshine rağmen bazı durumlarda ihbar süresi ve tazminatı uygulanmaz. Bunlar arasında; yasanın tanıdığı hak gereği 24 ve 25. maddeler gereği gerçekleşen fesihler ile askerlik, emeklilik ve kadın işçinin evlilik nedeniyle bir yıl içinde işten ayrılma hallerinde yalnızca kıdem tazminatı doğmakta olup tarafların ihbar süresine uyması gerekmez.
Çalışan nelere dikkat etmeli?
4857 sayılı İş Kanunu’na bağlı olarak çalışan bir işçinin iş sözleşmesi üç halde sona erebilir:
- Çalışanın kendi isteğiyle işten ayrılması
- Çalışanın vefatı
- İşverenin çalışanı işten çıkarması
Bunlardan üçüncüsü, yani çalışanın işten çıkarılması, genelde çalışan için zorlu bir sürecin başlangıcıdır. Bu süreçte işten çıkarılan çalışanlar şu maddelere dikkat edebilir:
İhtarname çekin
Kimse istemez ama diyelim ki işten çıkarıldınız ve işvereniniz sizin kendi isteğinizle işten ayrıldığınızı iddia etti. Bu durumun bir takım sonuçları olabilir. Örneğin, işvereniniz, işten ayrılmak isteyen kişinin siz olduğunuz kanıtlarsa ihbar tazminatı alamayacağınız gibi bu tazminatı işvereninize ödemek zorunda da kalabilirsiniz. İşten çıkarıldığınızda böyle bir şüpheniz varsa, noterden bir ihtarname çekebilir, ihtarnamede de işten çıkarıldığınızı, bu süreçte sizin bir kusurunuzun bulunmadığını ifade edebilir ve ödenmemiş haklarınızı talep edebilirsiniz.
Evrak toplayın
İş mahkemelerinde tanık dinleme ve tanık ifadelerine göre karar verme durumu oldukça yaygın olmasına rağmen evrak ve belge (yazılı delil) her zaman önceliklidir. Bu nedenle lehinize olabilecek her türlü yazılı evrağı iş yerinizden temin etmeye çalışabilirsiniz. Ücret bordroları, puantaj cetvelleri, mesai çizelgeleri, tutanaklar ve benzer evraklar önemlidir.
Tanıklarınızı hazırlayın
İş mahkemelerinde tanık dinletilmesi önemli bir usuldür. O nedenle sizi destekleyecek, maruz kaldığınız haksızlıklar varsa bunlara şahit olan, halen çalışan ya da işten ayrılmış kişilerle görüşerek tanıklarınızı hazırlayabilirsiniz.
Çalışan sayısını ve kıdeminizi öğrenin
İşe iade davasının açılabilmesi için ilk şart, iş yerinizde çalışan sayısının en az 30 kişi olmasıdır. İkinci şart ise sizin o iş yerinde en az altı ay çalışmanızdır. Eğer böyle bir düşünceniz varsa bu kriterlere dikkat etmeniz gerekir. Bu davayı açtığınızda işvereniniz sizi işten çıkarmasının geçerli bir sebebini mahkemeye sunmak zorundadır. Sebep sunmaz ya da sebebi mahkemece geçerli bulunmazsa işe iadenize karar verilir. Bu durumda işveren sizi işe başlatmazsa 8 aya kadar ve çalışamadığınız süreler için de 4 aya kadar olmak üzere toplamda 12 aya kadar ücretiniz tutarında tazminata hak kazanabilirsiniz.
Ödenmemiş alacaklarınızı talep edin
İşten haksız yere çıkarıldığınızı düşünüyorsanız kıdem ve ihbar tazminatınızı talep etmeyi unutmayın. Bunların dışında ödenmemiş genel tatil/bayram ücreti, fazla çalışma ücreti, hafta tatili ücreti, yıllık izin ücreti gibi haklarınızın olduğunu düşünüyorsanız bunları da dava dilekçesinde talep edebilirsiniz.
