Kaos kuramına dayalı kariyer koçluğu nedir?

Günümüzde halen kullanılmakta olan kariyer koçluğu yaklaşımında; iş yaşamında varmak istediğin hedefe ulaşmak için gerekli stratejiyi kurmana yardım eden, bir bakış açısı sunulur. Yönetici Koçu & Eğitmen Işıl Çetinkaya, kariyer hayatını planlarken doğru bir bakış açısı kazanmanın önemini bu yazımızda ele alıyor.

Bazı kuramlar Parsons’tan bu yana süre gelen anlayışı sürdürmekte, birey ve uygun mesleği bir araya getirmeye çalışmaktadır. Ancak bütün bu yaklaşımlar tamamen kişiye uygun mesleği tahmin etmek gibi öngörülere dayanmakta, sebep ve sonuç ilişkisi içinde her zaman aynı sebeplerin aynı sonuçları doğuracağı varsayımından hareket etmektedir.

Oysa birey ve davranışları birçok özelliğiyle bu sebep sonuç ilişkisine ters düşmektedir. Meslek seçimi sebep sonuç ilişkisinden ziyade karmaşık bir ilişki ağı ortaya koymaktadır. Kaos kuramı temelli kariyer koçluğu yaklaşımının kendine özgü felsefesi, kavramları ve müdahale teknikleri olan bir anlayışa sahip olması, bu karmaşık durumun incelenmesini kolaylaştırır.

Değişim zordur. Kariyer değiştirmeye, yeni bir beceri geliştirmeye, ilişkilerini güçlendirmeye ya da kötü bir alışkanlığından vazgeçmeye çalışmış herhangi birine sorabilirsin… Buna rağmen değişim birçok insan için bir noktada gereklidir. Hem evde hem iş yerinde potansiyellerini hayata geçirmek ve amaçlarına ulaşmak için atılan kritik bir adımdır. Herkes bu süreçte desteğe ihtiyaç duyar ve bir koça gereksinim doğar.

Standart bir kariyer koçluğu sürecinde yapılacak çalışmalar ile:

Ben neler yapabilirim?
Ben neleri yapmaktan hoşlanırım?
Ben ne istiyorum?
Ben ne yapmak istiyorum?
Ben nerede olmak istiyorum?
Karar ve eylemlerime yön veren nedir?
Sevdiğim iş hangisi? Sevdiğim işi yapınca neler değişecek?
İşimde kullanacağım yeteneklerim neler? Bunu nasıl yapabilirim?

Sorularının cevapları ortaya çıkarılır.

Bu yazının amacı, kaos kuramını kariyer danışmanlığı çerçevesinde ele alarak, sizlere ne gibi faydalar sağlayabileceğini anlatmak…

Kaos kuramı

1990’larda kaos kuramı, bilimsel karmaşıklık olarak nitelenmektedir. Karmaşıklık kuramı, ilk bakışta tesadüfi olarak işler görülen bir sistemdeki tepki ve karşıt tepkileri açıklamaktadır. Kaos kuramı herhangi bir sistemdeki (kariyer seçme süreci gibi) değişimin kestirilemez ve düzensiz olarak meydana geldiği bir geçiş evresini tanımlamaktadır. Kaos sabit ya da değişmeyen bir durum değildir. Bir süreçtir ve dinamiktir. Nesnelerin değişiminden çok, nesneler ve durumlar arasındaki ilişkinin değişimidir.

Kaosla ilgili üç prensip belirlemiştir:

Yükümlülük ve zamanın anlamının tekrar değerlendirilmesi,
Mevcut kariyer sisteminin dayandığı varsayımların test edilmesi ve yeniden düşünülmesi,
Kurum, çalışan, toplum ve özel hayat sınırlarının değiştirilmesi.

Kaos; tesadüfi ve amaçsız bir düzensizlik değildir. Var olan durumdan daha yüksek bir seviyede değişimi ve yenilenmeyi başlatır. Değişim yeni güçlerin eski yapıları bozmasının bir sonucudur. Bu değişimin ardından yeni yapılar oluşur.

Bu düzensizliğin, karmaşıklığın ve düzenin dönüşümüdür.

Kaosun dört temel elementi bulunmaktadır:

Karmaşıklık,
Bireyin değişimi,
Yapıcılık,
Planlanmamış ve kestirilemeyen olaylar.

Tüm bunların neden olduğu kariyerinde durağanlık yaşayan bir kişiyle yaptığı kaos kuramına dayalı kariyer koçluğunda kaosun evrelerinden yararlanmıştır.

Kaos kuramına dayalı koçlukta kullanılan teknikler

Kaos kuramına dayalı kariyer koçluğunda çeşitli teknikler kullanılmaktadır. Bu tekniklerden bazıları gerçeklik kontrolü alıştırması, doğrusal olmamak ve şansı–medyayı kullanmak, kaos kariyer koçluğunda sorgulayıcı görüşme, içeriği geri getirme, her şeyi rapor etme, değişim perspektifidir.

Bu alıştırmalara ek olarak aşağıdaki alıştırma da değişimin amaçlar bakımından önemini vurgulamaya örnek olabilecek alıştırmalardan birisidir.

Basamak: Danışandan bir kariyer amacı belirlemesi istenir (Örneğin; mevcut işime devam ederken bilgisayar kursuna gitmek).
Basamak: Danışana “Eğer……….. olsaydı ne yapardın?” sorusu, daha önceden belirlenen durumlar boşluğa yerleştirilerek sorulur (“Eğer bu kursu alırsan ne yaparsın?” Cevap: “Bilgisayar malzemesi mağazası açabilirim”).
Basamak: Alınan cevaba göre şu sorular sorulur:

a) Bu olayın sonucuna göre neler değişir? (“Mevcut işime daha fazla katlanmak zorunda kalmam”)

b) Bu değişim gerçekleşirse başka hangi kariyer amaçları başarılmış olur. (“Daha mutlu olacağım ve kendi sorumluluğumu taşıyacağım bir işim olur”)

Sonuç

Kaos teorisi içinde her şey rastlantısal gelişmez. Faktörler arasındaki ilişki zaman içerisinde belli bir sıklıkla tekrarlanan bir patern haline gelebilir. Her zaman önceden tahmin edilebilir olmasa da çoğu zaman paternleri tanımanız mümkündür.

Örneğin; kişi çalışma yaşamının belli dönemlerinde yaptığı işten keyif almaz, tatmin olmaz hale gelebilir. Bu kişi sıklıkla iş değiştiren ve her işten ilk zorlukları aşınca bıkan ve yeni zorluklar arayan biri olabilir. İlle de her işte ilk 6 ayın veya bir senenin içinde aynı hissi duyacak diye bir zaman koymak mümkün değildir. İşle ilgili diğer faktörleri de incelemek gerekir.

Kaos teorisinin özünde kesir teorisi yatar. Şöyle ki bir ağacın şekli her bir dalının şekline benzer. Dalların şekli uçlara doğru küçülen ince dallara benzer. Bu benzerliklerden yola çıkarak bir durum karşısında kişinin davranışını analiz edebilir, aynı kişinin başka olaylar karşısındaki davranışlarını gözlemleyerek davranış paternlerini ortaya çıkarabiliriz. Paternleri analiz ettiğimizde ise kişinin hayata bakışıyla ilgili büyük resmi görmemiz mümkün ve değişimi tetikleyici etki yaratır.

Kaynaklar:

-Kaos Kuramına Dayalı Kariyer Psikolojik Danışmanlığı Programı ve Vaka Analizi Chaos Career Counseling Program and Case Analyze Mustafa TÜRKME

-Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi2014, 5 (42), 256-268