Mobbing ne demektir, nasıl önlenir ya da mobbing ile nasıl mücadele edilir gibi soruların yanıtlarını merak ediyorsan, aradığın bilgiyi bu yazımıza bulabilirsin.
Mobbing nedir, nasıl anlaşılır?
Mobbing, aile, arkadaşlar, akranlar, okul, iş yeri, mahalle, topluluk veya çevrim içi gibi herhangi bir bağlamda bir bireye bir kişi ya da grup tarafından zorbalık yapılması anlamına gelir. Kavram olarak ise bir veya birden fazla kişi tarafından sistematik bir şekilde bir başkasına yöneltilen düşmanca ve etik dışı davranışlar olarak tanımlanır. Bu tanım aynı zamanda mobbing nedir sorusunun da yanıtını oluşturur.
Mobbing tanımı çeşitli hukuk sistemlerinde farklı şekilde yorumlanabilir. Hukuk sistemlerinde bu konudaki yargı kararları ayrımcılık ve eşitlik ihlali üzerine kuruludur. Kıta Avrupası hukuk sistemlerinde ise eşitlik ihlalinden ziyade “insan onurunun ihlali” olarak yorumlanır. Hukuk sistemi işveren ile çalışan veya tüm çalışanlar arasında eşitliği yüceltir.
Bir diğer önemli nokta ise bu durumu zorbalıktan ayırmaktır. Zorbalık daha çok fiziksel saldırıyı tanımlar. Mobbing özellikleri ise daha çok kişiler tarafından tekrar tekrar uygulanan psikolojik baskı ile ilgilidir. Türk sisteminde ise ‘psikolojik taciz’ ya da ‘ahlaki ve duygusal taciz’ olarak tanımlanır.
Bir durumun veya davranışın değerlendirilmesi, mobbing şartlarına göre değişebilir. Bu eylemin ortak özelliği bir anda ortaya çıkması değil, uzun süreli ve sistematik bir eylemin sonucu olmasıdır. Her sinirli davranışı, kavgayı ya da tartışmayı bu bağlamda değerlendirmek doğru olmaz. Tek bir yanlış veya hatalı davranıştan ziyade daha sistematik eylemler gerektirir. Başka bir deyişle, mağdur sistematik olarak bu davranışlara maruz kalmalıdır. Bu durumun en önemli ve belirgin unsurları mahkeme kararları ve yasalarda şu şekilde belirlenmiştir:
- Bilerek ve isteyerek yapmak
- Davranışı sistematik olarak tekrarlamak
- Aynı davranışı en az altı ay süre ile devam ettirmek
- Çalışanı işinden alıkoymak, yani yıldırmak
Mobbing çeşitleri
Psikolojik taciz pek çok farklı anlama gelebilir. Bu şiddet bazen bir başkasının sürekli yüksek sesle bağırması, bazen de psikolojik şiddet uygulaması olabilir. Bu durum genel olarak iş yerlerinde görülse de okul ve evlilik birliği içerisinde de görülebilir.
Mobbing çeşitleri içinde okul ortamında yaşanan vakalar da ele alınabilir. Okulda, tüm sınıfın veya öğrencilerin çoğunun başka bir çocuğu dışladığı ve okuldan ayrılmaya zorlamak için onu taciz etmeye başladığı durumlar okulda mobbing örnekleri arasında verilebilir.
Eşler arası mobbing, duygusal veya psikolojik zorbalık olarak adlandırılabilir. Bu tür zorbalık, ad takma, hakaret etme, manipülasyon ve korkutma gibi davranışları içerebilir. Bu tür davranışları uygulayan kişi, diğerinin üzerinde kontrol sağlamaya çalışarak psikolojik bir baskı oluşturur.
Hangi durumlar mobbing kapsamına girer sorusunun yanıtları şu şekilde sıralanabilir;
- Yüksek sesle konuşmak
- Kişiyi azarlamak
- Kişiyi dinlememek
- Kendini ifade etmesini engellemek
- Sözünü kesmek
- Kişiyi izole etmek
- Kişiye kaldırabileceğinden daha fazla iş vermek
- Kişiye hakaret etmek
- İsim takmak
- Aşağılamak ve sürekli eleştirmek
Yukarıdaki mobbing türlerinin, biri veya birkaçının çalışana uygulanması bu bağlamda değerlendirilir ve uzun vadede psikoloji üzerinde olumsuz etkileri vardır.
Mobbingin etkileri
Mobbing unsurları içinde yer alan durumlara maruz kalmak, kişinin zihinsel ve bedensel sağlığı üzerinde birçok olumsuz etkiye yol açabilir. Sürekli ve sistematik olarak aşağılanan, tehdit edilen ve genel olarak kötü muamele gören bir kişi, çeşitli olumsuz etkiler yaşayabilir. İşte mobbing etkilerine yönelik bazı örnekler:
- Özgüven kaybı
- Genel bir isteksizlik hissi
- Fiziksel sorunlar
- Psikolojik koşulların neden olduğu somatik ağrılar
- İşten ayrılma durumunda maddi kayıplar
- Yalnız ve izole hissetme
- Artan huzursuzluk, hayal kırıklığı ve öfke
Bu etkilerinden bahsederken, eyleme ne kadar süre maruz kalındığı da önemli bir faktördür. Bu durum, tüm şiddet türleri için geçerlidir. Bu olumsuz eylemlerin süresi uzadıkça ve daha sık tekrarlandıkça, olumsuz etkiler de artar. Bu duruma maruz kalan kişiler, işten ayrıldıktan sonra bile günlük yaşamlarında, sosyal ilişkilerinde ve gelecekteki iş hayatlarında olumsuz deneyimlerinin izlerini taşıyabilirler. Uzun süre buna maruz kalan kişilerde travma sonrası stres bozukluğu, depresyon ve panik atak gibi ruhsal hastalıklar ortaya çıkabilir.
Özellikle iş yerlerinde yaygın olarak görülmesi nedeniyle farkındalık kazandırmak ve bu durumla hukuki olarak nasıl başa çıkılacağını öğretmek için yayınlanan mobbing eğitimi programlarından faydalanmak yararlı olabilir.
Eğitim tamamlandığında katılımcılar, bu konu ile ilgili detaylı bilgi sahibi olarak bu tür durumlarda yasal haklarını nasıl koruyabileceklerini bilirler.
İş yerinde mobbing ile nasıl başa çıkılır?
İş hayatında sık sık farklı türden insanlarla karşılaşmak mümkün. İçinde bulunulan grupta saldırganlık ve şiddet arttıkça mağdur olma olasılığı da artabilir. Karşılaştığın durumun şiddet olduğunu fark etmek ve hakların için yasal olarak mücadele edebileceğini hatırlamak, kendini daha az çaresiz hissetmene yardımcı olabilir. Psikolojik tacizin zihinsel etkilerini azaltmak için kendine özen göstermek, arkadaşların ve ailenle kaliteli zaman geçirmek faydalı olabilir.
Sistematik, uzun süreli ve yoğun psikolojik tacizin hem zihinsel hem de fiziksel sağlık üzerinde büyük bir etkisi vardır. Fiziksel ve zihinsel durumunun farkında olarak kendine dikkat etmenin yanı sıra sorun yaşadığında arkadaş çevren, ailen veya profesyonellerden yardım alman da önemlidir.
Mobbinge maruz kalman durumunda, dilekçe ile yetkili mahkemelere başvurabilirsin. Başvuru sonrası karar ya da tespit edilen durum en geç 30 gün içinde bildirilir. Kararın lehine sonuçlanması durumunda mobbing tazminatı alabilirsin.
Mobbing karşısında ne yapılabilir?
Mobbing kanıtlama, olayın şartlarına ve işin özelliklerine bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Bu sebeple, bu duruma maruz kalan bir çalışanın, bu sürecin başladığı andan itibaren yapması gereken adımlar ve mobbing karşısında yapılacaklar şunlardır:
- Çalışan, iş yerinde itibarını, saygınlığını veya kurumdaki pozisyonunu olumsuz etkileyen tüm yazışmaları kaydetmeli ve mümkünse bu belgelerin kopyalarını almalıdır. Bu davranışlara maruz kaldığını düşünen kişi o andan itibaren bir günlük tutarak, karşılaştığı davranışların tarihini, hareketin ayrıntılarını ve olaylara tanık olan kişileri not etmelidir. Bu unsurlar ileride oluşabilecek bir yasal süreçte önemli olacaktır.
- Şirket yöneticileri tarafından atılan e-postalar, SMS’ler ve WhatsApp konuşmaları da durumun ispatında değerlendirilebilir. Mesai saatleri dışında geç saatlerde bu yollardan iletişim kurulması, psikolojik taciz kapsamına giren bir durumdur. Ayrıca, mesai saatleri dışında uygunsuz zamanlarda yapılan telefon görüşmeleri varsa, operatörlerden alınacak görüşme kayıt dökümleri de delil olarak kullanılabilir.
- Sosyal medya platformlarında çalışanın aleyhine yapılan negatif yorumlar olumsuz unsur olarak nitelendirilebilir.
- İş yerinde uygulanan baskıya tanık olan diğer kişilerin, mahkemede çalışan lehine ifade vermesi, durumun ispatı açısından büyük önem taşır. Mobbing raporu, bir çalışanın iş yerinde maruz kaldığı psikolojik taciz olaylarını belgeleyen ve bununla ilgili yaşanan durumları detaylandıran bir belgedir. Bu kapsamda hastane raporları, kullanılan ilaçlar ve reçeteler davada önemli birer kanıt olabilir.
İş yerinde karşılaşılan psikolojik zorlamalar, sözlü hakaretler veya görev tanımına uygun olmayan talimatlar da bu sınıflandırmada yer alabilir. Bu tür olaylar ses kaydı ile kayıt altına alınabilir. Mobbinge uğramak sonucu beraberinde elde edilen haklar şu şekildedir:
- İş sözleşmeni fesih edebilirsin.
- Mobbing sebebiyle istifa etmen durumunda tazminatını talep edebilirsin.
- İş mahkemelerine manevi tazminat davası açabilirsin.
Topladığın belgeler ile oluşturacağın mobbing istifa dilekçesi ile şirkete durumu bildirerek haklarını talep edebilirsin. Mobbing dilekçe örneği için çeşitli kaynaklardan yararlanabilirsin.
Şirket yönetiminin konu ile alakalı aksiyon alması için süre tanıman doğru olacaktır. Gerekli önlemler alınmadığı ve haklarının verilmediği durumlarda mobbing davası açmak için mahkemeye başvurabilirsin.