Yükseköğretim kurumlarına merkezi sınav sistemi dışında yetenekleri ile girmek isteyen öğrenciler için “Özel yetenek sınavları nedir?” sorusunun cevabı merak konusudur. Bu yazımızda özel yetenek sınavlarına dair merak edilenleri ele aldık.
Özel yetenek sınavları, öğrencilerin yetenekleri doğrultusunda değerlendirilmeye alındıkları bir sınavdır. Spor, müzik, resim gibi özel yetenek gerektiren bölümlere girmek isteyen öğrencilere uygulanır. Özel yetenek ile alan bölümler; bir veya birden fazla aşamalı sınav hazırlama hakkına sahiptirler. Sınav aşamalarının hazırlanmasından değerlendirme ve sonuç aşamasına kadar süreçlerden bölümün bağlı olduğu üniversite sorumludur. Önceki yıllarda üniversite özel yetenek sınavları için başvuru koşulu Yükseköğretim Kurumları Sınavı’nda (YKS) Temel Yeterlilik Testi (TYT) alanından en az 150 almak koşulu vardı. Fakat 2022 YKS’de yapılan bir değişiklikle baraj puanı kalktı. Böylelikle yetenek sınavı başvuru şartları da değişmiş oldu. Ancak Özel Yetenek Sınavı ile öğrenci alımı yapan programlara TYT puanı hesaplanmış olanlar başvuru yapabiliyor. Bu puanın en az ne kadar olması gerektiği yükseköğretim kurumunun kendisi tarafından belirlenebilir ve üniversiteden üniversiteye göre değişkenlik gösterebilir.
Özel yetenek ile alan okullar – bölümler
Yetenek sınavı ile üniversiteye girmek isteyen öğrenciler Güzel Sanatlar Fakültesi, Eğitim Fakültesi ve Mimarlık Fakültesi programlarından birini seçer. Fakat son 10 yılda yapılan değişikliklerle yetenek ile alan bazı bölümler merkezi sınav sistemine bağlandı ve öğrenciler sınav sonuçlarına göre yerleştirilmeye başlandı. Özel yetenek ile öğrenci alan bölümler genel olarak şu şekildedir:
- Aksesuar Tasarımı
- Baskı Sanatları
- Yaylı Çalgılar
- Bale
- Antrenörlük Eğitimi
- Bileşik Sanatlar
- Arp
- Bestecilik ve Müzik Teorisi
- Bando Şefliği
- Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği
- Egzersiz ve Spor Bilimleri
- Bestecilik
- Bestecilik ve Orkestra Şefliği
- Cam
- Caz
- Drama Yazarlığı ve Dramaturji
- Çalgı Eğitimi
- Çini Tasarımı ve Onarımı
- Görsel Sanatlar Öğretmenliği
- Çizgi Film ve Animasyon
- Drama ve Oyunculuk
- Engellilerde Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği
- Engellilerde Egzersiz ve Spor Bilimleri
- Müzik
- Fagot
- Flüt
- Gitar
- Geleneksel Çalgılar
- Geleneksel Türk Müziği
- Tekstil Geliştirme ve Pazarlama
- Geleneksel Türk Sanatları
- Çalgı Yapımı ve Onarımı
- Görsel Sanatlar
- Hat Sanatı
- Grafik
- Grafik Sanatlar
- Grafik Tasarımı
- Hava Trafik Kontrol
- Halı, Kilim ve Geleneksel Kumaş Desenleri
- Heykel
- Keman
- Etnomüzikoloji ve Folklor
- Klarnet
- Kontrbas
- Korno
- Koro
- Modern Dans
- Müzik Öğretmenliği
- Moda Giyim Tasarımı
- Fotoğraf
- Müzik Performansları
- Moda Tasarımı
- Osmanlı Dönemi Karşılaştırmalı Müzik
- Müzik Teknolojisi
- Müzik Teorisi
- Müzik Toplulukları
- Müzikal Tiyatro
- Müzikoloji
- Opera
- Oyunculuk
- Piyano
- Piyano-Arp-Gitar
- Performans
- Plastik Sanatlar
- Plastik Sanatlar ve Resim
- Resim
- Resim İş Öğretmenliği
- Tezhip Sanatı
- Sahne Dekorları ve Kostümü
- Ses Sanatları Tasarımı
- Sahne Tasarımı
- Sahne ve Gösteri Sanatları Yönetimi
- Ses Eğitimi
- Saksafon
- Seramik
- Seramik ve Cam
- Vurmalı Çalgılar
- Şan
- Obua
- Türk Müziği
- Sanat Eserleri Konservasyonu ve Restorasyonu
- Sahne Sanatları
- Tekstil ve Moda Tasarımı
- Takı Tasarımı
- Tekstil
- Tekstil Tasarımı
- Tiyatro
- Tuba
- Trombon
- Trompet
- Türk Din Musikisi
- Türk Halk Müziği Çalgı Eğitimi
- Türk Sanat Müziği
- Türk Halk Müziği Ses Eğitimi
- Türk Halk Oyunları
- Türk Musikisi
- Türk Sanat Müziği Ses Eğitimi
- Üflemeli ve Vurmalı Çalgılar
- Türk Halk Müziği
- Viyola
- Viyolonsel
- Rekreasyon
Bu bölümlere yetenek sınavı ile alan üniversiteler içerisinde en çok tercih edilenler arasında Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Marmara Üniversitesi, Yeditepe Üniversitesi gibi kurumlar yer alır. Bu okulların yanı sıra Türkiye’de hemen hemen her ilde yetenek sınavı yapan üniversiteler bulunur. Afyon Kocatepe Üniversitesi, Çanakkale 18 Mart Üniversitesi, Selçuk Üniversitesi bunlardan yalnızca birkaçıdır. Her üniversitenin kendine özgü öğrenci eleme sistemi bulunur.
Yetenek sınavıyla alan üniversitelerin başvuru şartı ve koşulları
Yetenek sınavı ile alan üniversitelerin kendi şartlarını belirleme ve seçim yapma hakkı bulunur. Bu yüzden her üniversite kayıt zamanından önce kendi başvuru şartı ve kurallarını bildiren kılavuzlar yayınlar. Bu kılavuzlarda; TYT puanı, ortaöğretim puanı gibi puanların nasıl hesaplanacağı detaylı şekilde belirtilir. Genellikle yetenek sınavıyla öğrenci alan üniversitelerin sınav ve kayıt tarihleri başka okulun sınav ve kayıt tarihleriyle çakışmasın diye farklı zamanlarda olur. Bu durumun karışıklık yaratmaması için her sene üniversitelerin kendi yayınladıkları kılavuzlara bakmak gerekir.
En çok talep gören bölümler avantajları/dezavantajları
Özel yetenek sınavları ile alan bölümler arasında en çok resim, moda tasarımı, fotoğrafçılık, tekstil, antrenörlük, beden eğitimi gibi bölümler yer alır. Özel yetenek sınavları avantajları arasında merkezi sınav sisteminin sadece ilk oturuma ait en düşük puan ile başvuru hakkı kazanılması yer alır. Yetenek sınavlarında sadece TYT puanı tercih yapabilmek için yeterlidir. Bu yüzden Alan Yeterlilik Testi (AYT) oturumuna girmeye gerek yoktur. Özel yetenek sınavları avantajlarından bir diğeri de merkezi sınav sistemine bağlı iki oturuma bağlı olmamasıdır. Yetenek sınavları ile üniversiteye girmek isteyen öğrenciler, öncesinde bir kurs veya kendi çabalarıyla oluşturdukları portfolyo ile programın bağlı olduğu üniversite kuruluna sunum yapar. Eğer farklı aşamalar varsa onları da tamamlar. Fakat bu aşamalar sadece ilgili olduğu alana ait olduğu için sınavlardaki gibi farklı alanlarda çoğu zaman sorumlu olmaz. Özel yetenek sınavları ile alan bölümlerde Özel Yetenek Sınavı Puanı (ÖYSP) vardır. Üniversiteler bu puanı öğrenciye ait farklı puanları hesaplayarak bulur. Bu puanlama sistemi; Ortaöğretim Başarı Puanı (OBP), TYT Puanı, Özel Yetenek Sınavı Puanı Standart Puanı (ÖYSP SP) hesaplanarak yapılır. Tek bir puan türüyle seçilmediği için bu durum öğrenciler için avantajlıdır.
Özel yetenek sınavları dezavantajları ise her üniversitenin kendi belirlediği şartların olması sayılabilir. Çünkü her üniversite şartlarını kendi belirlediği için başvurulacak üniversitelerin yayınladıkları kılavuzlar dikkatlice incelenerek gözden kaçabilecek her türlü ayrıntıya dikkat edilmelidir. Merkezi sınav sisteminin hazırladığı tek bir saatte yapılan sınavlara karşın, özel yetenek ile öğrenci alan üniversitelerin tarihleri zaman zaman başka üniversiteler ile karışabilir. Öğrenci için eğer gitmek istediği üniversitelerin sınav zamanı çakışıyorsa sorun oluşur. Bu tip durumlarda kişi bir seçim yapmaya zorlanır. En çok tercih edilen okullar arasında yer alan Mimar Sinan ve Marmara Üniversitesi yetenek sınavı tarihleri çakışmaması için birbirinden farklıdır. Yetenek sınavı sonuçları merkezi bir sistem tarafından değerlendirilmediği için bazı durumlarda dezavantaj sayılabilir. Bu yüzden öncesinde akademik kadronun hangi kriterlerdeki öğrencileri bölüme aldığı konusunda bir ön araştırma yapmada fayda vardır.
Konservatuvar yetenek sınavı şartları ve başvuru koşulları
Özel yetenek sınavları ile konservatuvara öğrenci alan üniversitelerin de başvuru şartı ve koşulları farklılık gösterir. Örneğin, İstanbul Üniversitesi konservatuvarına başvurmak için Güzel Sanatlar Lisesi mezunlarının TYT’den 150 puan diğer liselerden mezun olanların ise TYT’den 180 puan almış olması gerekir. Eğer geçmiş yıllardan aldıkları puanlar varsa, adaylar için bu puanın en az 200 olması gerekir. Konservatuvar yetenek sınavı şartlarında bazı bölümler için yaş şartı da bulunur. Opera ve Müzikal Tiyatro Programları için başvuru yılı geçerli olmak koşuluyla en fazla 24 yaş şart aranır. Giresun Üniversitesi Konservatuvar Müzik Bölümü ve Geleneksel Türk Müziği Bölümü için lise ve dengi yerlerden mezun olma şartı aranırken, TYT’den herhangi bir puan şartı aranmaz. Adaylar geçmiş yıllara ait TYT puanlarının ÖSYM tarafında dönüştürülmüş puanlarını kullanabilir. Konservatuvar yetenek sınavları üniversiteden üniversiteye değişir. Her üniversitenin şartlarını sınav zamanı gelmeden önce bilmek ve ona göre hareket etmek önemlidir.
Spor lisesi yetenek sınavı şartları ve başvuru koşulları
Özel yetenek sınavları sadece yükseköğretime girmek için değil aynı zamanda spor liselerine girmek için de yapılır. Öğrencilerin, spor lisesi yetenek sınavı için ortaokul ve imam hatip ortaokullarının 8. sınıflarını bitirmeleri gerekir. Adayların yetenek sınavına girdikten sonra spor, musiki gibi alan farklılıklarına bakılmaksızın 3 tane tercih yapma hakkı vardır. Bu tercihler aynı okulun farklı bölümlerine ya da üç farklı okula ayrı ayrı yapılabilir. Spor lisesi yetenek sınavı puanı 50 ve üstü olanlar değerlendirilmeye alınır. Sınavda 50 baraj puanı altında kalan öğrenciler değerlendirilme kapsamına alınmaz. Özel yetenek sınavlarında başarılı olan adayların Yerleştirme Puanı (YP) hesaplanır. Bu puanı %70 oranında yetenek sınavı %30 oranında ortaokul başarı puanı etkiler. Adaylar en yüksek yerleştirme puanından en aza doğru sıralanarak kontenjana göre yaptıkları 3 bölüm arasından yerleştirilir. Spor liselerinde alan bazında asıl listenin üç katı kadar da yedek kayıtlar alınır. Yetenek sınavı sonuçları e-okul sisteminde açıklanır.
Özel yetenek sınavlarına nasıl hazırlanılır?
Sınav ve sonuç değerlendirmesi her üniversiteye göre farklı olan özel yetenek sınavlarına her yıl yaklaşık olarak 3000-5000 kişi giriyor. Yetenek ile bir yüksek öğrenim kurumuna girmek için öz disiplin içerisinde çalışmak gerekir. Sınava hazırlık aşamasında şu şekilde daha verimli olabilirsin:
- Hedefi önceden belirlemek: Eğitim almak istediğin programa karşı önceden ilginin olması motivasyonunu arttırabilmek adına önemlidir. Hedefi belli olan bir kişi her türlü gelişme ve beklentileri takip ederek kendini o yönde daha çok geliştirme ve çalıştırma imkanı bulabilir.
- Planlı şekilde çalışmak: Zamanı verimli kullanmak ve az zamanda daha fazla fayda görmek için disiplin içinde belirlediğin kurallara uyarak özel yetenek sınavlarına hazırlanabilirsin. Belirlediğin hedefe gidebilmek için ne kadar eksiğin olduğunu ve bunları ne kadar zamanda tamamlayabileceğin iyi bir zaman planı sayesinde kolaylıkla sağlanır.
- Kurslardan yardım almak: Özel yetenek sınavlarında başarılı olabilmek için profesyonel destek alabilirsin. Güzel sanatlar lisesi çıkışlı öğrenciler genellikle bu tarz sınavlara alışkın. Bu yüzden bu açığı kapatabilmek için kurslardan destek alınabilir.
- Sosyal hayatı aksatmamak: Sınava hazırlanılan yıllarda, genellikle sosyal hayatın aksaması normal durum olarak görülür. Fakat zaman zaman kendine ödül şeklinde vereceğin sevdiğin aktiviteler, çalışmaya geri döndüğünde seni daha fazla motive edebilir. Bunun için çalışmalarının yanında sosyal hayatını belli sınırlarda yaşayabilirsin.
- Güncel bilgileri mutlaka takip etmek: Sınav sisteminin değişiklik göstermesi ve üniversitelerin kendi bünyesinde şartlarını değiştirme ihtimalinin olması sebebiyle başvurulacak üniversitelerin duyuruları takip edilmeli; eğer bir değişiklik var ise ona uygun şekilde yeni bir plan oluşturulmalı.