Deniz, kum, temiz hava, memleket ziyaretleri ya da yurt dışı gezileri… Yazın başlamasına sayılı günler kala, çalışanlar da tatil programlarını yapmaya başladı. Yıllık izinden evlilik iznine, taşınma izninden süt iznine kadar işçi ve işveren arasında kimi zaman uyuşmazlıklara sebep olan izinlerle ilgili son gelişmeler neler? Sosyal Güvenlik Uzmanı Mert Nayır, çalışanların izin hakları konusunda bilgi veriyor.
Yaz kapıda… Her çalışanın “ruhen ve bedenen dinlenmek için” beklediği tatil planları da Ramazan ayının hemen ardından birçok kişinin gündeminde olacak. Geçen yıl içerisinde yıllık izinlerde yapılan değişiklikler, taşınma izni sorunları, evlilik izni, süt izni, babalara da verilen doğum izni derken, işçi ve işveren arasında uyuşmazlıklara sebep olan izin konusunu ele almanın vakti geldi…
Çalışanların yıllık izin hakları nelerdir?
4857 sayılı İş Kanun’un 53 üncü maddesine göre, iş yerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olan işçilere yıllık ücretli izin verilir. İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi:
a) Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara 14 günden,
b) Beş yıldan fazla 15 yıldan az olanlara 20 günden,
c) 15 yıl (dahil) ve daha fazla olanlara 26 günden az olamaz.
Yıllık izin hesabında, iş yerinde ilk işe girilen tarihe göre yıllık dönemlerin tamamlanmasına dikkat edilir. Örneğin,1 Haziran günü işe başlayan bir işçinin yıllık izin hakkı her yıl 1 Haziran günü başlar. 1 Haziran 2016 tarihinde işe başlayan işçi, ilk defa 1 Haziran 2017 günü yıllık izne hak kazanır.
Pazar günleri ve resmi tatil günleri izne ilave edilir: İşçinin, izin süresine rastlayan pazar günleri ile ulusal bayram ve resmi tatil günleri izin süresinden sayılmaz ve kesin suretle izne ilave edilir. 14 gün izne çıkan bir işçinin izin süresi içine rastlayan iki pazar günü ile birlikte toplam 16 gün izni olur.
Yaşlılara ve genç işçilere izin süresinde ayrıcalık: Yıllık izin hesabında, yaşlılara ve gençlere istisnai ayrıcalık tanınmıştır. Belirtilen yıllık izin sürelerinin dışında; 18 ve daha küçük yaştaki işçilerle, 50 ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamayacaktır.
Yıllık izin ücreti peşin ödenir: Çalışanlar ücretlerini çalışmış oldukları ayı takip eden ayın başında alırlar, bu sebeple işçi yıllık izne çıkacak ise işveren izin süresini peşin ödemelidir.
Taşınma izni yasal bir izin midir?
Konuyla ilgili olarak yargıya intikal etmiş onlarca dosya olsa da, İş Kanunu’nda bu yönde bir izin hükmü bulunmuyor. “Taşınma izni” diğer izinler adı altında, ücretsiz ve mazeret izni olarak kullandırılır. Personel, taşınmasıyla ilgili olarak “ücretsiz izin” talebinde bulunabilir ve işveren de bunu karşılamakla yükümlüdür. İşveren için işlerin aksamaması önemli olsa da personel için de evini taşımak ve yerleştirmek önemlidir. Taşınmasıyla ilgili bildirimini yaptığı halde işvereninden onay alamaması durumunda bir çalışan yine de taşınma işlemine devam ediyorsa, işveren bu sebeple onu işten uzaklaştıramaz, disiplin cezası uygulayamaz ya da işten çıkaramaz. Buradaki önemli nokta çalışanın işverene yazılı bildirimde bulunulmasıdır.
Evlilik izni kaç gündür?
Evlilik izni, evlenecek olan tüm personellere kanunen verilmesi gereken bir izin hakkıdır. Evlenecek olan personel, evlilik tarihinden bir ay önce yazılı dilekçe ile bildirimde bulunmak suretiyle evlilik izni talep edebilir. Evlilik izni talep eden bir personele işveren bu izni sağlamakla yükümlüdür ve ücretinde herhangi bir kesinti uygulayamaz. 4857 Sayılı İş Kanununa göre evlilik izni yasal olarak üç gündür.
Babalar da doğum iznini kullanabilecek
Sigortalı babalar doğum masasında olan eşlerini neredeyse ziyaret dahi edemiyorlardı. Yasal düzenlemeyle birlikte sadece annelere değil babalara da doğum izni getirildi. Eşi doğum yapan bir baba artık mazeret izni almak yerine yasal olarak 5 günlük doğum izni alarak ücretli izne ayrılabilecek. Bu izin için sadece yazılı bir dilekçe vermesi yeterli olacak.
Süt izni nasıl kullanılır?
Doğum yapan anneler sekiz hafta doğum öncesi ve sekiz hafta doğum sonrası olan analık izinlerini kullandıktan sonra işbaşı yapmaları halinde süt iznini kullanabilirler. Doğum sonrası, yarı zamanlı veya kısmı süreli çalışma haklarını kullanan anneler süt izninden bu sürelerde yararlanamazlar.
Süt izni günlük 1,5 saat olarak, çocuk bir yaşına gelene kadar yazılı bildirimde bulunulması şartı ile kullandırılır. 4857 Sayılı İş Kanunu’na göre süt izni gün içerisinde kullandırılmalıdır. Ancak büyük şehirlerde böyle bir imkan pek olmadığından işveren ve işçi anlaşarak, işçinin ya işe 1,5 saat geç başlaması ya 1,5 saat erken çıkması ya da haftanın son iş günü toplam kullanması suretiyle süt izni kullanımı gerçekleşir. İş Kanunu’na göre süt izninin, haftalık ya da aylık olarak kullandırılması mevzuata uygun değildir ancak usulüne uygun izin kullandırmayan işverenlere de herhangi bir idari yaptırım uygulaması bulunmamaktadır. Yazılı bildirimde bulunduğu halde işvereni tarafından süt izni kullandırılmayan kadın sigortalılar 4857 sayılı İş Kanunu’nun 24. Maddesi gereğince tüm yasal hak ve alacaklarını talep ederek haklı nedenle iş akdini feshedebilirler.
Resmi tatillerde mesai yapılır mı?
Resmi tatillerde çalışmak ve çalıştırılmak suç değildir. İş Kanunu’nda açıkça belirtildiği üzere, iş yerlerinde bayramlarda ve resmi tatil günlerinde çalışmaya ihtiyaç duyuluyorsa, işveren işçileri bu günlerde çalışmaya zorlayamaz. Burada işçi çalışmama inisiyatifini kullanarak, bayram zamanı çalışmayı reddedebilir. Fakat burada oldukça önemli bir detay bulunur. Şayet işçi ve işveren arasında imzalanan iş sözleşmesinde ya da varsa toplu iş sözleşmesinde ulusal bayram tatillerinde ve genel resmi tatil günlerinde işçilerin çalışacağına ilişkin bir hüküm varsa ve işveren çalışmanızı talep ederse, işçi bu talimata uymak ve çalışmak zorundadır. İş sözleşmesinde böyle bir hüküm bulunmuyorsa, çalışanların resmi tatil günlerinde veya bayram tatillerinde çalışma zorunluluğu yoktur.
İş Kanunu’nda ulusal bayram günleri ve resmi tatil günleri olarak kabul edilen günlerde çalışılması durumunda günlük çalışma ücreti yüzde 100 zamlı olarak ödenmektedir. Yani bir çalışan normalde günlük 200 lira alıyorsa, bayram günlerinde çalışması durumunda 400 lira alır.
Sabırsızlıkla izinlerini bekleyenlere, parçalı bulutsuz, bol güneşli ve huzurlu günlerde geçen izin günleri şimdiden tek dileğimiz…
