Ülkemizde uzmana danışma konusunda gittikçe oturan bir gelenek olsa da sağlıktan ekonomiye her konuda daha çok yakınlarımızın, komşuların sözlerini dinlemeyi yeğliyoruz. Uzmanları dinlemeyi öğrendik ama güven duyma konusuna henüz geçemedik.
.jpg)
Jan B. Engelmann, Monica Capra, Charles Noussair ve Greg Berns tarafından yazılmış bir makalede, uzmanlardan alınan finansal görüşlerin riskli finansal karar verme yükünü bireylerden aldığından bahsediyordu. Türkiye’de zor kararlar alırken birilerine danışmak, onların önerilerini almak bizi rahatlatıyor. Konularında uzman kişilerin tavsiyelerini de dinliyor ve dikkate alıyoruz ama tam anlamıyla güven duymuyoruz. Her konuda uzmana danışma kriz anlarında artıyor. Bu ekonomik krizler için de geçerli. Çünkü kriz dönemleri belirsizliğin arttığı dönemlerdir. Belirsizlik kararsızlığı, kararsızlık ise yardım arayışını getirir. Amaç artan riski azaltmak, belirsizliği biraz netleştirmeye çalışmaktır.
Bilimsel deneyler ne söylüyor?
Makalenin yazarları bu tür dönemler için bir araştırma yaparak uzmandan alınan öğütlerin oluşturduğu (nöral ve sinirsel) değişiklikleri değerlendirmiş. Araştırma katılımcılarının belirsiz şartlar altında finansal kararlar aldıkları ve bir finans uzmanının görüşlerine uymak veya uymamak konusunda özgür bırakıldıkları bir durumda, uzmanlardan alınan görüşün değerlendirilmesini nörobiyolojik temelli işlevsel manyetik rezonan görüntüleme (fMRI) ile incelemiş. Bireylere belirli bir ödeme ve bir piyango arasında finansal kararlar alırken fMRI uygulanmış. Kararlar iki farklı durumda verilmiş. Birinci durumda, bir finans uzmanının görüşü belirtilirken, diğerinde belirtilmemiş. Öneriler, uzman bir ekonomistin yapılacak seçim konusundaki görüşünü içermiş. Bu görüşün yetkinliği, belirtilen önerinin kararları etkileme olasılığını yükseltecek biçimde artırılmaya çalışılmış. Uzman görüşünün bireyin karar verme sürecini etkileyebileceği birkaç olası mekanizma bulunuyor.
Araştırmada şu sorulara yanıt aranmış
· Uzman görüşü bireylerin kararlarını etkilemekte midir?
· Uzmandan alınan görüşle ilişkili olarak beyinde gözlenen uyarılmaların örüntüsü nedir?
· Bireylerin uzmanın görüşlerine uyduğu ve uymadığı durumlarda beyinde gözlenen uyarılmalar arasında bir fark bulunmakta mıdır?
· Mesajın alınması bir karar verildiği zaman yapılan değerlendirmelerle ilişkili beyin bölgelerinde uyarılma örüntülerini değiştirmekte midir?
İlginç Sonuçlar
Davranışsal sonuçlar uzman görüşünün davranışı anlamlı olarak etkilediğini göstermiş. Uzman görüşüne uyumun etkilerini değerlendirebilmek için katılımcıların bu görüşe uydukları ve uymadıkları durumlardaki beyin kan akımı ve oksijen seviyeleri değerlendirilmiş. Katılımcılar bağımsız olarak hareket ettikleri ve uzman görüşüne uymadıkları zaman, kaygıyı gösteren bölgelerde artışlar saptanmış. Aynı zamanda araştırmaya katılanların, uzman görüşünün yokluğunda değerlendirme mekanizmalarının yaygın olarak kullanıldığını ve uzman görüşü elde edildiğinde karar verme yükünden feragat edildiğini göstermiş. Uzman bir ekonomist tarafından verilen finansal önerilerin riskli durumlarda değerlendirme mekanizmalarının uyarılmasında azalma görülmüş.
Özet olarak, belirsiz şartlar altında karar verirken, uzman bir ekonomist tarafından belirtilen görüşlerin hem davranışsal hem de beyindeki yanıtlarda anlamlı değişikliğe neden olduğu ortaya çıkıyor. Araştırmayı yapanların son yorumu bu sonuçlara göre uzman görüşü almanın en büyük etkisinin riskli karar sürecinde bireyin sorumluluğunu almak olduğu şeklinde olmuş.
Karar sizin
Birçok kişiye fikrini sorup, yine bildiği gibi davranmak hiç az değildir. Aynı şekilde uzmanlığı ne olursa olsun, hatta o konuda uzman olmadığı bilinse bile bir kişiyi çok önemseyip, tüm kararlarını ona göre alan çok insan bulabiliriz. Sonuçlar iyi olduğunda kendinin ne kadar akıllı olduğu ile övünüp, kötü olduğu zamansa uzmanlara güvenmenin hata olduğunu her yerde anlatanlara da yabancı değiliz. Görülüyor ki danışma ve danışma sonrası aldığımız ekonomik kararlar birçok faktörden etkileniyor. Danışanın kişilik özelliğinden başlayıp, danışılan kişinin uzmanlığına güvene değin uzanan bir süreçten bahsediyoruz. Alınacak kararın ne kadar riskli olduğunun, yaşamımızı ne kadar etkileyeceğinin, sahip olduğumuz varlığa mı yoksa sahip olma olasılığımız olan varlığa mı ilişkin olduğunun önemi de unutulmamalıdır. Kısacası ekonomik kararlar almak, özellikle riskli dönemlerde karar vermek ciddi bir yük olabilir. Bu yükü azaltmak için danışmak, özellikle uzmanlara ve deneyimli kişilere sormak rahatlatıcı olacak, kararı kolaylaştırabilecektir. Yine de unutmayın ki kararın sonuçları en çok, hatta temel olarak sizi etkileyecektir ve tüm sorumluluk sizindir.
