Ters kültür şoku, uzun süre yurtdışında yaşadıktan sonra kendi ülkenize ve kültürünüze dönmenizle yaşanan fiziksel ve psikolojik sıkıntıdır. Ters kültür şokunun en önemli nedeni aileniz, akrabalarınız ve arkadaşlarınızla yaşadığınız iletişim kopukluğudur. Bu durum bireylerde strese neden olur. Kendi evinizin “yeniliği”, ailenizin ve arkadaşlarınızın sizi dinlemekten sıkıldıklarını düşünmeniz, kendinizi ülkenizde yabancı hissetmenize neden olabilir. Yeni hayatınıza alışma süresi, her birey için farklılık gösterecektir; ama genel kanı, yurtdışındaki kültüre ne kadar iyi entegre olmuşsanız, ülkenize döndüğünüzde o denli sıkıntı çekeceğiniz yönündedir.
Ters Kültür Şokunun Etkileri
- Çevrenizdekiler aynı kalırken, değiştiğinizi hissetmek,
- Eski yaşantınızı özlemek,
- Hiçbir işe yaramadığınızı düşünmek,
- Ailenizin ve arkadaşlarınızın yanında sürekli sıkıntı ve rahatsızlık hissetmek,
- Kimsenin sizi dinlemek istemediğini düşünmek,
- Çevrenizle olan ilişkilerinizin değiştiğini farketmek,
- Kimlik bunalımı,
Ters kültür şoku, eve dönmek için ülkeyi terketmeden birkaç hafta öncesinde ortaya çıkar. Yavaş yavaş geri dönmeyi düşünmeye ve planlamalar yapmaya başlayan birey, genellikle heyecanlı bir bekleyiş içine girer. Bu evre, ayrılmakta olunan yabancı ülkeye ilk gelindiği anda hissedilen “yenilik merakı” hissine oldukça benzerdir.
Eve dönen birey, çevrenin ilgi odağı olur ve herkes sizi yeniden gördüğü için ne kadar mutlu olduğundan sözeder. Aileniz, arkadaşlarınız ve akrabalarınız anlattıklarınızı dinlemek için sıraya girerler. Bu dönem, ilgi odağı olmanızdan dolayı kendinizi iyi hissetmenizi sağlar. Oldukça kısa sürer ve bireyin çevresinin ve konumunun ne denli değiştiğini farketmesiyle sona erer.
İşte bireyin bu değişimi farketmesinin ardından yaşanan döneme ters kültür şoku dönemi denir. Bu evre, yurtdışına çıktığınız zaman yaşadığınız kültür şokuna benzemektedir; ancak ters kültür şoku etkisi, yurtdışına göre kişinin kendi ülkesinde daha çabuk ortaya çıkar. Bireyin çevresiyle yaşadığı iletişim kopukluğu adaptasyon sürecini güçleştirirken, iş arama sürecinin uzaması çoğu bireyi umutsuzluğa sevkederek, depresyona girme aşamasına getirebilir. Kendi evine yabancılık, yurtdışına geri dönmeyi sürekli düşünme gibi hisler, şiddetli geçirilen ters şok döneminde sık rastlanan belirtilerdendir.
Belli bir zaman sonra yeniden ev ortamına ve eski kültürel yaşantıya alışma dönemi başlayacaktır. Bu sürece ne kadar çabuk girileceği her bireye göre değişir. Eski kültür ile barışma dönemine giren bireylere artık sürmekte oldukları hayat daha normal görünür ve bir süre sonra eski rutin yaşamlarına tamamen dönüş gerçekleşir. Bütün bu gelişmelerin yanısıra bireylerin farklılaşmış oldukları gerçeği hiçbir zaman değişmeyecektir. Bunun nedeni de bireylerin yurtdışında farklı davranışlar, kültürler, inançlar, alışkanlıklar kazanması ve yeni kariyer planları oluşturmalarıdır. Kültürler arasındaki fark ve yaşadığınız değişim süreçleri, hayatınızın geri kalan bölümünde, akademik çalışmalarınızda veya profesyonel iş hayatınızda doğrudan etkili olacaktır. Bu noktada yapılacak en anlamlı davranış, yurtdışı deneyimlerinizi akıllıca kullanarak, bunların yaşamınızın her alanında başarılı olmanıza yardım etmelerini sağlamaktır. Yurtdışında tek başına üstesinden geldiğiniz zorlukları unutmayın: Tek başına yaşamak, yabancı bir dil öğrenmek, yeni insanlarla tanışmak, geleneklerinizin dışında bir kültürel sisteme uyum sağlamak, o kültüre özgü ifade sistemlerini öğrenmek gibi.. Bu deneyimleriniz, size çoğu şeyi başarabileceğiniz yönünde yüksek motivasyon sağlayacaktır.
Bireylerin adaptasyon sürecinde zor anlar yaşamalarına neden olan diğer durumlar, çevresindeki arkadaşlıklarını yeniden kurmakta zorlanmalarıdır. Arkadaşlarından uzun süre uzak kaldığınızda, birkısmı sizi tamamen unutmuş olabilir. Böyle durumlarda arkadaşlarınızla aranızda sıkıntı verici sessizlikler, farklılaşmış eğlence anlayışları ve farklı fikirler nedeniyle hoş olmayan anlar yaşanabilir. Bir diğer sorun da iş yerinde sizin yanlış anlaşılmanız ve aslında olmadığınız şekilde ukala görülmeniz olabilir. Bu tip durumları atlatmakta bireylerin zorlanması çok doğaldır; ama önemli olan bunların geçici bir süreç olduğunu unutmamaktır.
Evinizden ayrılırkenki kişi olmadığınızı ailenizin ve arkadaşlarınızın anlaması ve yeni alışkanlıklarınıza adapte olmalarındaki zorluk, sizin çoğu değer yargınızla, olaylara verdiğiniz tepkilerin değişmesinden kaynaklanmaktadır.
Bu alışma döneminde üzerinde önemle durulması gereken nokta, bütüm bu zorlukların kişileri olgunlaştırdığı ve güçlüklerle mücadele etmelerinde daha etkili olmalarını sağladığıdır. Bu yazı dizisinin ilk bölümüde belirtildiği gibi kültür şokundan ve ters şok etkisinden kaçmanız ve bunları hayatınızın bir parçası olarak kabul etmemeniz, işlerinizi daha da güçleştirecektir. Bu duygularla başa çıkmaya bilinçli bir şekilde başlayıp, bir an önce eski hayatınıza ve ülkenizdeki yaşamınıza adapte olmaya çalışmanız yapmanız gereken en mantıklı davranıştır. İlerki yaşamınızda bu tip bir deneyimden geçmiş olmanız farklı kültürleri anlamanızda, bu kültürlerle beraber yaşamaya alışmanızda, hem birey hem de çalışan olarak daha esnek bir yapıya sahip olmanızda oldukça etkili olacaktır.
Ters Kültür Şoku ile Başa Çıkmanın Yolları
Evinize geri döndüğünüzde zor anlar yaşayacağınız fikrine alışın.
Uzun süre yurtdışında yaşamış tüm bireylerin evlerine döndüklerinde yaşadıkları bu ters kültür şoku düşüncesine alışmaya çalışın. Kendinizi bu fikre ve bununla mücadele etmeniz gerektiğine alıştırın. Bunu yapmada başarılı olursanız, eve dönüp eski yaşantınızın size artık oldukça yeni geldiğini hissettiğiniz zaman, hazırlıklı olmuş olursunuz. Ters şok etkisiyle ilgili olarak kendinizi çeşitli kaynaklardan bilgilendirin ve bunun bir süreç olduğunu, bir süre sonra eski hayatınıza geri döneceğinizi düşünün.
Değiştiğinizi kabul edin.
Ters şok etkisi ilk evresinde oldukça yorucu ve sıkıntı verici bir durum haline gelebilir. Eğer değiştiğinizi ve bir daha asla eski siz olmayacağını kabul ederseniz, kendinizi bulunduğunuz topluma kısa sürede yeniden adapte edebilirsiniz. Hiçbir şey değişmemiş gibi davranmak adaptasyon sürenizi uzatacak ve çevrenizle olan ilişkilerinizi sıkıntılı bir hale sokacaktır. Etrafınızdaki herkes sizin ne kadar değiştiğinizin farkındadır ve sizin onlara bunun tersi olduğunu kanıtlamaya çalışmanız sadece sizi yormakla kalmayıp, onların da zor anlar yaşamalarına neden olacaktır. Değişim kötü değildir; yeter ki yurtdışında kazandığınız deneyimlerinizi evinizdeki yaşantınıza doğru bir biçimde yansıtın.
Sosyal olun.
Ülkenize döndükten sonra çevrenizle sorunlar yaşayabilirsiniz. Kimi arkadaşınız yeni kişiliğinizi kabul etmek istemeyebilirler. Bu durumda yapmanız gereken onlarla bolca vakit geçirmek ve aslında değişen yönlerinizin olumlu olduğunu, onlarla olan ilişkilerinize bakışınızın ve onlara verdiğiniz değerin kaybolmadığını onlara anlatmaktır. Sizinle aynı deneyimleri paylaşmış ve aynı süreçleri geçirmiş arkadalarınızdan destek almaya çalışın. Ne kadar sosyal olursanız, ters kültür şokunun etkisini o kadar kolay atlatabilirsiniz. Yapmanız gereken son şey kendinizi dış dünyadan soyutlamaktır.
Uğraşlarınızı çoğaltın.
Organize bir şekilde iş aramaya başlayın. Öncelik vermeniz gereken konuları belirleyin. Eğer yurtdışındaki işinizden ülkenizdeki bir firmaya transfer olmuşsanız, firmanın kurallarına ve iş arkadaşlarınıza alışmaya özen gösterin.