Sınava hazırlık sürecinde, kusursuzluk hayali seni yordu mu? Mükemmeliyetçi olmanın ve sürekli başarı beklemenin sınav performansı üzerindeki etkisini biliyor musun? Böyle bir durum yaşıyorsan, bu duyguyu nasıl hafifletirsin?
Hataya yer bırakmadan her şeyi kusursuz yapmaya çalışıyor, en ufak bir eksiklikte bile kendini öfkeyle mi yakalıyorsun? Başarısızlık rüyalarına musallat oluyor ve seni korkutuyor mu?
Eğer cevabınız “Evet” ise, mükemmeliyetçilik eğilimi gösteriyorsun demektir. Bu durum, birçok gencin ve yetişkinin karşılaştığı yaygın bir sorundur.
Mükemmeliyetçilik, adındaki “mükemmel” kelimesinden ötürü iyi bir tutum olarak görülse de aslında insanları zorlayan bir düşünce ve inanç sistemidir. Mükemmeliyetçi tutuma sahip bireyler, kendilerini ve çevrelerini sürekli eleştirmeye, kendilerine ulaşamayacakları yüksek standartlar belirlemeye yatkındır. Bu standartlara ulaşamadıklarında yoğun hayal kırıklığı ve yetersizlik duyguları yaşarlar. Bu tutum, bazen hayatın her köşesinde mükemmeli arayanların, her detayda kusursuzluğu hedefleyenlerin yolculuğudur. Mükemmeliyetçilik, hem kendiliğinden hem de başkalarının bireyden yüksek beklentiler içinde olabileceğini gösterir. Bazı insanlar hem kendilerini hem de başkalarını mükemmelliğe ulaştırmaya çalışırken, bazıları ise sadece birini ya da diğerini hedefleyebilir. Kendilerinden beklentileri sürekli olarak başarılı olmak olduğu için başarısızlık yaşamaktan aşırı derecede endişe duyarlar. Bu endişe daha fazla hata ve kendilerine daha fazla öfkeye yol açan bir kısır döngüye iter. Özellikle sınavlar, sunumlar veya performans gerektiren diğer durumlarda mükemmeliyetçiler kendilerini yetersiz hisseder, sürekli kendilerinden şüphe duyar ve en ufak bir hatada bile strese girebilirler.
Mükemmeliyetçilik, günümüz toplumunda oldukça yaygın bir durum olsa da beraberinde birçok zorluğu da getirir. Peki, mükemmeliyetçi bir bireyi nasıl tanırız? Bu yazıda, mükemmeliyetçiliğin en belirgin 10 özelliğini inceleyeceğiz ve bu kişilik özelliğinin gölgesinde kaybolan mutluluğu nasıl geri kazanabileceğimizi keşfedeceğiz.
1. Yüksek standartlar
Mükemmeliyetçiler, kendilerinden ve çevrelerindekilerden her zaman mükemmeliyet beklerler. Bu standartlar çoğu zaman gerçekçi olmayabilir ve ulaşılması oldukça zordur. Bu durum, sürekli bir hayal kırıklığı ve yetersizlik duygusuna yol açabilir.
2. Hata yapma korkusu
Mükemmeliyetçiler, hata yapmaktan dehşet duyarlar. Hata yapma olasılığı, risk almaktan ve yeni şeyler denemekten kaçınmalarına neden olabilir. Hatta hata yapan başkalarını da acımasızca eleştirirler. Bu durum, özgüven eksikliğine ve sosyal izolasyona yol açabilir.
3. Eleştiriye duyarlılık
Mükemmeliyetçiler, eleştiriye karşı aşırı hassastırlar ve en ufak bir eleştiriyi bile kişisel bir saldırı olarak algılayabilirler. Bu durum, savunmacı bir tavır geliştirmelerine ve ilişkilerinde problemler yaşamalarına neden olabilir.
4. Sürekli kendini eleştirme
Mükemmeliyetçiler, kendilerini sürekli eleştirirler. Hatalarına odaklanırlar ve olumlu yönlerini görmezden gelirler. Bu durum, olumsuz bir benlik algısı geliştirmelerine ve depresyona yol açabilir.
5. Karar verme zorluğu
Mükemmeliyetçi kişiler, en iyi sonucu elde etmek için hangi seçeneği tercih edeceklerine karar verirken çoğunlukla zorlanırlar. Her seçeneği ayrıntılı bir şekilde değerlendirmek ve en küçük bir hata yapma ihtimalini dahi göz önünde bulundurmak isterler. Bu durum, gecikmelere, strese ve kaygıya yol açabilir.
6. Aşırı düzenlilik
Mükemmeliyetçi kişilerin dünyası genellikle düzen üzerine kuruludur. Her şeyin kontrol altında olması ve işlerin mükemmel bir şekilde yapılması, onların dünyasında kaosu önler. Ancak, bu aşırı düzenlilik, kişinin esnekliğini kaybetmesine ve beklenmedik durumlara uyum sağlamakta zorlanmasına neden olabilir.
7. Planlı olma
Mükemmeliyetçi kişiler her şeyi planlarlar. Bu durum onlara göre hedeflerine ulaşmak için en etkili yolu belirlemek ve herhangi bir aksilik ile karşılaşmamak için gereklidir. Ancak, bu aşırı planlama, kişinin spontane olma yeteneğini sınırlar ve beklenmedik durumlara hızlı bir şekilde uyum sağlamasını engeller.
8. Tatmin olamama:
Mükemmeliyetçi kişiler, hedeflerine ulaştıklarında bile tatmin olmazlar. Bu, daha yüksek hedeflere ulaşma arzusu ve sürekli olarak kendilerini geliştirme isteği nedeniyle oluşur. Ancak, bu durum, kişinin yaşamdan keyif almasını engeller ve sürekli bir tatminsizlik hissi yaratabilir.
9. Değersizlik hissi
Mükemmeliyetçiler, hedeflerine ulaşamadıklarında kendilerini değersiz hissederler. Bu, genellikle kişinin kendisine karşı aşırı yüksek beklentileri nedeniyle oluşur. Bu durum, kişinin özgüvenini düşürür ve kendisine karşı aşırı eleştirel olmasına neden olur.
10. Başarısızlıkla ilgili kaygı
Mükemmeliyetçi kişiler, başarısız olma ihtimaline karşı yoğun bir kaygı hisseder. Bu durum kişinin hedeflerine ulaşamama ihtimalini aşırı derecede abartması nedeniyle oluşur. Bundan dolayı kişinin yaşam kalitesi düşer ve sürekli bir stres ve kaygı durumu yaşar.
Mükemmeliyetçilik her zaman kötü müdür?
İyi haber şu ki, mükemmeliyetçilik her zaman olumsuz bir özellik olarak değerlendirilmemelidir. Doğru yönetildiğinde, mükemmeliyetçilik kişinin hedeflerine ulaşmasını sağlayabilir, yüksek standartlar belirlemesine ve sürekli gelişmesine katkıda bulunabilir. Önemli olan, mükemmeliyetçiliğin sağlıklı bir çerçevede tutulması ve kişinin kendisine ve başkalarına karşı gerçekçi beklentilere sahip olmasıdır.
Mükemmeliyetçiliğin olumlu yönleri:
- Artan yaratıcılık: Mükemmeliyetçiler, kusursuz bir sonuç elde etmek için sürekli çaba gösterdiklerinden, bu durum onları daha yaratıcı çözümler bulmaya teşvik edebilir.
- Hırs ve motivasyon: Mükemmeliyetçiler, en iyisini yapmak için motive olurlar ve bu da onları daha hırslı ve istikrarlı hale getirebilir.
- Başarı potansiyeli: Mükemmeliyetçiler, yüksek standartlara sahip oldukları için bu da onları çeşitli alanlarda büyük başarılar veya ustalık elde etmeye yönlendirebilir.
Ama unutulmamalıdır ki, “mükemmel” bir illüzyondur. Fakat kontrol altına alınabilir bir durumdur ve uygun yardım ve destek ile yaşam kalitesi arttırılabilir.
1. Gerçekçi hedef belirleme: Ulaşılabilir ve somut hedefler belirlemek, mükemmeliyetçilik ve sınav kaygısıyla mücadelede önemli bir adımdır. Yüksek ve ulaşılması zor hedefler belirlemek yerine, küçük ve ulaşılabilir hedefler belirlemek ve bu hedeflere adım adım ilerlemek, motivasyonu ve başarı hissini artırabilir.
2. Hataları öğrenme fırsatı olarak görme: Hatalar, öğrenmenin ve gelişmenin doğal bir parçasıdır. Mükemmeliyetçiler, hatalara karşı aşırı hoşgörüsüz oldukları için hatalardan ders almakta zorlanabilirler. Bu durum, başarısızlıktan kaçınma eğilimine ve kaygı duygusunun artmasına yol açabilir. Hatalar, öğrenme süreci ile ilgili geri bildirim alınabilecek en önemli kaynaktır.
3. Öz-şefkat uygulama: Mükemmeliyetçiler, kendilerine karşı oldukça eleştirel olabilirler ve hatalarından dolayı kendilerini cezalandırma eğiliminde olabilirler. Bu durum, özgüven eksikliği ve olumsuz benlik algısına yol açabilir. Kendine şefkatli bir biçimde yaklaşmak, mükemmeliyetçilik ve sınav kaygısıyla başa çıkmada önemli bir rol oynar. Kendine karşı nazik olmak ve hataları kabul etmek, olumsuz düşünceleri azaltmaya ve motivasyonu artırmaya yardımcı olabilir.
4. Destek almak: Mükemmeliyetçilik ve sınav kaygısıyla başa çıkmada zorlanan öğrenciler, aile üyelerinden, arkadaşlarından, öğretmenlerden, okul psikolojik danışmanlarından ya da psikologlardan destek alabilirler. Destek almak, bu duygularla başa çıkmak için gerekli olan stratejileri ve bakış açılarını öğrenmeyi sağlayabilir.
5. Olumlu düşünmek: Olumsuz düşünceler, mükemmeliyetçilik ve sınav kaygısını tetikleyen önemli bir faktördür. Olumlu düşünmeye odaklanmak ve kendine güvenmek, bu duygularla başa çıkmada önemli bir rol oynar. Başarılı olma potansiyeline sahip olduğuna inanmak, güçlü yönlerini görmek ve olumlu sonuçlara odaklanmak, stresi azaltmaya ve motivasyonu artırmaya yardımcı olabilir.
6. Sınav kaygısını yönetme: Mükemmeliyetçi kişiler özellikle sınavlarda performans kaygısı yaşayabilirler. Kaygının yüksek olduğu anlarda ya da kaygıyı yaşamadan önce, nefes egzersizleri ve gevşeme teknikleri uygulamak bedensel rahatlatmayı artırır ve kişinin kendini güvende hissetmesini sağlar; bu da sınav kaygısının yönetiminde etkilidir.
7. Kendine motivasyon sağlama: Mükemmeliyetçi kişilerde hedeflerine ulaşmak çok hayatidir; hedefine ulaşmadığı takdirde yıkıcı duygularla karşılaşabilir. Hedefleri gerçekleştirme yolunda motivasyonda zaman zaman artış ve azalma görülebilir. Bu gibi durumlarda paniğe kapılmadan, motivasyonun artan ya da azalan normal bir durumu olduğunu bilerek motivasyonu yeniden artırıcı faaliyetleri yapmak kurtarıcı olabilir. Kişinin sevdiği bir aktiviteyi yapmak, kendine ilham veren, yol gösteren kişilerle konuşmak, başarılı kişilerin hayat hikayelerini okumak ya da izlemek, gerçekten ne istediği üzerine düşünmek ve şimdiye kadar yaptıklarını gözünün önüne getirmek kişiyi motive eden unsurlardan olabilir.
8. Ertelemeyi ertele: Mükemmeliyetçilerde görülen bir diğer tutum da mükemmele ulaşma kaygısından dolayı yapması gerekenlerden kaçınma ve erteleme davranışıdır. Erteleme ne kadar uzun sürerse kaygı da o denli artacak ve şiddetlenecektir. Bundan dolayı erteleme alışkanlığını aşmak ve ne olursa olsun görevleri zamanında tamamlamak mükemmeliyetçileri rahatlatabilir.
9. Gerektiğinde profesyonel yardım istemek: Mükemmeliyetçilikle başa çıkmakta zorlanan kişiler gerektiğinde bir uzmandan yardım alabilir. Sürekli mükemmel olmayı beklemek ve istemek yorucu olabilir; kişileri depresif, kaygılı ya da öfkeli hale getirebilir. Sorunlar içinden çıkılmayacak hale gelmeden profesyonel destek almak sağlıklı olabilir.
Konuk Yazar: Dr. Öğr. Üyesi Gülşen Topal Özgen
Yazara ait tüm yazıları okumak için buraya tıklayabilirsin.