Yükseköğretime Geçiş Sistemi’nde genel yerleştirmelerle birlikte bir de ek tercih kavramı var. Ortaöğretimde de nakil adıyla böyle bir sistem uygulanıyor, ama ikisi arasında önemli yöntem farklılıkları var. Bu farkı bilmeyince sanki bir önceki alıştığın geçiş modeli ile üniversiteye de ek tercih ile girebileceğini düşünüyorsan yanılıyor olabilirsin. İşte bu yazımız ek tercih yöntemi ile üniversiteye geçişin sürecini ve kurallarını sana kavratmaya yönelik olacak.
Ek tercih neden yapılır?
Üniversitelere her yıl genel tercih döneminde tercih edilmek üzere bölümler açılır ve bu bölümlere belli sayıda kontenjanlar tahsis edilir. Örneğin; 2023 yılında üniversitelerin genel kontenjanları için 1 milyon 15 bin 840, okul birincileri için 24 bin 912, şehit-gazi yakınları için 3 bin 774, depremzedeler için 23 bin 677 ve 34 yaş üstü kadınlar için de 20 bin 991 kontenjan ayrıldı. Bunların ilki tüm adaylara açık olan son üçü de sadece durumu o kontenjan türüne uygun olanlara açık olan programlardaydı. Tercihler bitip genel yerleştirme sonuçları açıklandığında genel kontenjanlarda 16 bin 239, okul birinciliğinde 18 bin 199, şehit-gazi yakınında 3 bin 187 depremzedelerde bin 315 ve 34 yaş üstü kadınlar kontenjanında ise 4 bin 326 kontenjanın boş kaldığını yani ilgili öğrenciler tarafından tercih edilmediğini ya da tercih edilmişse bile başka bölümlere yerleştirildiklerini gördük.
Okul birinciliği boşlukları genel ve ek tercihlerde genel kontenjana aktarılıyor
Yukarıda tek fark, okul birinciliği kontenjanındaki boşlukla ilgilidir. Zira eğer okul birinciliği kontenjanını yeterli sayıda okul birincisi tercih etmemişse onları sistem genel yerleştirmede okul birincisi olmayan diğer adayların da yerleşimine açar ve puan üstünlüğüne göre onları da yerleştirir. İşte bu kapsamda okul birinciliğinin 18 bin 199 olan boş kontenjanına 17 bin 879 genel yerleştirme adayı yerleştirildi ve böylece 2023 yılında okul birinciliğinde boş kontenjan sadece 320 oldu.
Okul birinciliğine ek tercih döneminde ayrıca yerleştirme yapılmayacak
Öte yandan ek yerleştirmede okul birinciliği gibi bir uygulama ile öğrenci yerleştirilmeyeceği için o kontenjanlar da doğrudan genel boş kontenjana eklenir. Özetle genel yerleştirmede her 100 kontenjandan 1,6’sı tüm kontenjan toplamlarında ise her 100 kontenjandan 2,33’ü boş kaldı. İşte ek yerleştirmenin omurgasını bu kalan dilimler oluşturuyor. Bunun yapılmasının ilk gerekçesi bu.
Özel kontenjanlar için bir ek yerleştirme yapılacak mı?
Şehit-gazi, depremzede ve 34 yaş üstü kadın kontenjanlarından kalan boşluklara ek yerleştirmede de yine bu adaylar yerleşebilecekler. Onlardan artan kontenjanlar diğer öğrencilerin tercihine açılmayacak. Özel kontenjanlarda şehit-gazi yakınları için 3 bin 187 depremzedeler için bin 315 ve 34 yaş üstü kadınlar için de 4 bin 326 ek kontenjan bulunuyor. Özel kontenjanla yerleşip kaydolmayanlar olursa onların kontenjanları da yine artacak.
Ek tercih kontenjanlarının büyük çoğunluğunu kaydolmayanlar oluşturuyor
Genel yerleştirme yapılıp çoğu okul kontenjanını doldurmasına rağmen yerleşen aday MEB liselere geçiş sisteminde olduğu gibi doğrudan kaydını yapmış olarak kabul edilmiyor. Yerleşen tüm adayların aynı zamanda üniversitelerin kayıt döneminde ya e-devlet üzerinden ya da bizzat kazandığı üniversiteye giderek kayıt işlemlerini tamamlaması gerekiyor. Şayet bu işlem belirlenen tarihler arasında yapılmıyorsa o zaman o öğrenci yerleşse de kayıt hakkını kaybettiği için kendine ayrılan kontenjan boşa düşmüş oluyor. İşte ikinci gerekçe de kaydolmayanlardan dolayı boşa düşecek kontenjanlar. Örneğin; ek yerleştirmenin yapıldığı son yıl olan 2022’de genel yerleştirmede 16 bin 593 kontenjana yerleşen olmamış ve toplam 1 milyon 5 bin 490 aday bir üniversiteye yerleşmişti. İşte bu yerleşenlerden 105 bin 772’si kayıt döneminde işlemini tamamlamadığı için genel yerleştirmede boş kalan 16 bin 593 boş kontenjan ile birlikte ek tercih sürecine dahil edildi ve ek yerleştirmede toplam 122 bin 209 kontenjan için tercihler alındı.
Ek tercihin kaynağını özetlersek;
- İlk yerleştirmede boş kalanlar
- Kontenjanını doldurmasına rağmen kaydolmayanlar nedeniyle boşalanlar.
Ek tercih dönemine ne tür bölümler kalıyor?
İlk yerleştirmede kontenjanını dolduramayan bölümler, nispeten senin ilgini pek çekmeyen bölümlerdir. Burada üç faktörün etkili olduğunu belirteyim.
- Sıralama barajı nedeniyle çoğu aday tercih edemediğinden boş kalan bölümler.
Bunlara örnek olarak kontenjanını tam dolduramayan Mimarlık, Mühendislik ve bazı öğretmenlik dallarını verebiliriz.
- Genel olarak talep görmeyen bölümler
İş ve istihdam sorunu olan, mezun sayısı yüksek, gelir düzeyi düşük olan ve toplumsal hayatta karşılığı az olan bölümler olarak niteleyebiliriz. Güncelliğini yitirmiş bölümlerdir çoğunlukla bunlar.
- Vakıf, KKTC ve az sayıda yabancı üniversitelerdeki yüksek ücretli bölümler
Örneğin; vakıf üniversitelerinin Hukuk, Tıp, Diş Hekimliği ve Mühendislikleri gibi nispeten popüler bölümlerde de bu boşlukların oluşması adaylara yüksek gelen eğitim ücretleridir.
Kontenjanını doldurup da boş kalanlar ise daha çok yanlış tercih yapıldığı düşünülen bölümlerdir. Çok araştırmadan tercih listesine alınan ve bir şekilde yerleşilen ama kayıt anı gelince vazgeçilen bölümlerdir bunlar. Buradaki bölümlerin ilk yerleştirmede dolmayanlardan daha nitelikli olduğunu söyleyebilirim. Hayal edip yerleşmek istediğin ama diğer adaylar yerleştiği için açıkta kaldığın çoğu bölümde ama az ama çok belli bir kontenjan oluşur bu durumda.
Ek tercih için üniversiteler sıfırdan bölüm açar mı?
Ek yerleştirmede hiçbir üniversite sıfırdan yeni bir bölüm açmaz. Bu çok önceki yıllarda kullanılan bir yöntemdi, ama son yıllarda bu konuda YÖK’ün kesin kararı ek yerleştirmede üniversitelerin sıfırdan yeni bölüm açamayacakları ve yeni kontenjan belirleyemeyecekleri yönündedir. Bu nedenle var olan 25 bin kontenjana ilave olarak kaydolmayacaklardan gelecek 100 bin üzeri kontenjan dışında başka bir kontenjan beklememen gerekir.
Kaç aday kazandığı halde üniversiteye kayıt yaptırmıyor?
2022 yılında 105 bin 772 aday bu hakkını kullanmamış. 2021’de 69 bin 371 aday kayıttan vazgeçmiş. 2020’de bu sayı 75 bin 716 olmuş. 2019’da 94 bin 683 aday kazandıklarına pişman olup süreçten çekilmiş ve sistemin ilk yılı olan 2018’de de 100 bin 103 aday kazandığı halde kaydını yaptırmamış. Özellikle sistemin değiştiği ve baraj uygulamasının olmadığı yıllarda bu tür fireler olağandan çok daha fazla olur. 2018 sistemin değiştiği, 2022’de baraj uygulamasının kalktığı yıldır. Aynı uygulama bu yıl da geçerli olduğu için yine 100 bin üzerinde bir kayıt kaçağı beklememiz olasıdır.
Lisedeki nakil tercihlerinden farkı nedir?
Üniversiteler için yapılan ek yerleştirmenin lisedeki nakil ek yerleştirmelerinden iki temel farkı vardır.
1) Liselerde yerleşen adaylar da nakil başvurusu ile ek tercih yapabilirken, üniversite ek yerleştirmesinden sadece ilk yerleşmede yerleşme başarısı gösteremeyen adaylar yararlanır.
2) Liselerin nakil tercihlerinde tercih edeceğiniz lisenin ilk yerleştirmede oluşan taban puanını geçme koşulu yokken, üniversitelerde taban puanı oluşmuş bölümlerin kaydolmayanlardan dolayı boşa düşmüş kontenjanlarını sadece o okulun ilk yerleştirmedeki taban puanına eşit ya da o puandan daha yüksek puana sahip ve yerleşmemiş adaylar seçebilir.
İşte bu iki temel fark üniversiteler için yapılan ek yerleştirmenin dezavantajı olarak nitelenebilir. Özetle ilk yerleştirmede yerleştiysen ek yerleştirme şansını kaybediyorsun. Yerleşmediysen de sadece taban puanını geçtiğin ya da taban puanı oluşmamış bölümleri seçebilirsin.
Liseler ve üniversitelerin ek tercihleri ile ilgili iki önemsiz fark daha vardır o da; liselere nakil tercihlerin 2 kez, üniversitelere bir kez yapıldığı… Liselere nakil tercihte 3 okul seçme hakkı verilirken, üniversitelere ek tercihte genelde olduğu gibi 24 tercih hakkı veriliyor. İşte bunlar da iki tercih sistemi arasındaki küçük farklar olarak dile getirilebilir.
Ek tercih ne zaman yapılıyor?
Ek tercih dönemi, üniversitelere kaydın tamamlanmasından 10 veya 15 gün sonra başlar ve 1 haftalık bir süre içinde tamamlanır. Resmi tarihler açıklanmamasına rağmen 2023 YKS Ek tercihlerin eylül ayının 2. veya 3. haftasında başlayabileceğini öngörüyoruz.
Ek tercih yapacağım bölümlerin hangileri olduğunu nasıl öğrenirim?
ÖSYM gerek ilk yerleştirmede boş kalan bölümleri gerekse kazanıp da üniversitelere kayıt olmayanlardan oluşan boşlukları yine üniversitelerden aldığı bilgiye göre tercih tablolarına dönüştürür ve bir kılavuz halinde yayınlar. O süreci takip etmen ve tercihlerini o kılavuzdaki programlardan ve eğer bölümün taban puanı ve taban sıralama barajı varsa bunları geçtiklerinden yapmalısın.
Ek tercihte sıralama ile mi puanla mı tercih yapmalıyım?
Sıralama sadece genel tercih döneminde kullanman gereken bir referanstır. Çünkü henüz o bölümlere yeni öğrenci yerleşmemiş ve bu yıla ilişkin bir puan referansı oluşmamıştır. Oysa ek tercihte artık genel yerleşme sonrası oluşmuş bu yıla ait puanlar olduğundan ek yerleştirmede sıralamalar kesinlikle kullanılmamalı, tüm tercihler puana bakılarak yapılmalıdır.
Ek tercihte kazanma şansımı nasıl arttırabilirim?
Ek yerleştirmede bu şans genel yerleştirmede olduğu kadar yüksek değildir. Bunu mutlaka bilmelisin. Genel yerleştirmede tercihler 1 milyon üzerindeki kontenjanlar için yapılıyorken, ek yerleştirmede bunun 120-130 binlik bir kontenjan için yapılıyor olması başlı başına şans faktörünü olumsuz etkileyen bir durumdur. Bunun yanında taban puanı geçme koşulu zaten her istediğini tercih edememek gibi zorunlu bir alana da sıkıştırır seni.
Özetle ek yerleştirme aslında yüksek puan alıp, ilk yerleştirmede çeşitli sebeplerle tercih yapıp yerleşemeyen adaylar için niteliği daha düşük bir bölüme gitmeye karar verme şansıdır diye de yorumlanabilir. Şansını arttırmanın en iyi yolu puan farkı fazla olan bölümlerden çoklu bir liste oluşturmandır. Tercih listene aldığın okul senin puanından 1 veya 2 puan düşükse, o bölüme yerleşme şansının yüksek olmadığını belirtmeliyim. Burada farkı ne kadar kendi lehine açarsan şansını da o ölçüde arttırmış olursun.
Bir de ek yerleştirmede çoğu bölümün 1 veya 2 kontenjanı boş kalır. Kontenjanlar bu denli sınırlı olunca orayı tercih edecek daha başarılı aday sayısının da fazla olması durumunda genel yerleştirmeden çok daha yükselmiş taban puanlar oluşur. Bu nedenle salt 1-2 kontenjanlı yerlerden bir liste oluşturmak yerine boş kontenjan sayısı yüksek olan yerleri de listende bulundurmalısın.
Ek tercihte tüm kontenjanlar dolar mı?
Ek yerleştirmede tüm kontenjanların dolduğu şimdiye kadar görülmemiştir. Örneğin; 2022’de 122 bin 209 ek kontenjana 96 bin 547 aday yerleştirilmiş ve son tahlilde 25 bin 662 kontenjan boş kalmıştır. İlk yerleştirmede boşluk sayısının 16 bin 122 olduğu düşünüldüğünde ek yerleştirmeye rağmen üniversiteler ilk yerleştirmeden daha az sayı ile eğitime başlamak zorunda kalmıştır. Bu yıl da belki yerleştirilemesen de bazı bölümler yine boş kalacak, unutma.
Boş kontenjan çok olursa ikinci ek yerleştirme yapılır mı?
Yarım asırlık ÖSYS sistemimizde sadece iki kez ikinci ek yerleştirme yapılmıştır. Bunun da en sonuncusu 2021 yılında yapılan ikinci ek yerleştirmelerdir. Onun da sebebi süreç devam ederken pandemi nedeniyle baraj puanların değiştirilmesi ile ilgilidir. Şu an ikinci bir ek yerleştirmeyi yaptıracak olağandışı bir durum olduğunu düşünmüyoruz.
Ek tercihleri nereye bildiriyorum?
ÖSYM ek yerleştirme kılavuzundaki programlardan puanına uygun olarak belirlediğin ve en fazla 24 en az 1 tane olacak okulların kodlarını genel tercihlerde olduğu gibi ÖSYM’nin Aday İşlemleri Sistemine web siteleri üzerinden bireysel olarak giriyorsun. Bunun için bir okula gitmene ve tercihlerini onaylatmana gerek yok.
Ek tercihte yerleşirsem seneye puanım kırılır mı?
Evet. Genel yerleştirmede ya da ek yerleştirmede bir programa yerleştiysen ister üniversiteye kaydını yaptır istersen vazgeç ortaöğretim başarı puanından alman gereken puan katkısını yarı yarıya kaybedersin. Bu en az 15 en fazla 30 puana eşittir. Bu nedenle kazanman halinde kaydını yaptırmayacağın bir programı ek tercihte de listene almamanı gerektirecek önemli bir durumdur. Zira bir sonraki yıl yeninden sınava girmen halinde bu kaybını telafi etmen için fazla sayıda net yapman gerekebilir.
Ek yerleştirme tercihleri için ücret ödemem gerekiyor mu?
Evet. Ek yerleştirme tercihi yapacaksan bu tercihlerinin işleme alınması için ÖSYM’nin hesabına o yıl için belirlenen ek tercih ücretini tercih sürecinde yatırman gerekir. 2022 yılında ek tercih bildiriminde bulunan adaylardan 30 TL ücret alınmıştı. Bu yıl da ücretleri ÖSYM kılavuzunda ilan edilir.
