Sınava hazırlık döneminde ara ara öz güven kaybı yaşayabilirsin. Peki, kendine güveni artırmak ve olumlu bir sınav deneyimi için nasıl bir hazırlık süreci geçirilmelisin?
Sınavlara hazırlanan öğrencilerin öz güvenlerini artırması için sınava hazırlık kaygısı ve sınav kaygısıyla baş etmeyi öğrenmeleri gerekir. Peki, bunu nasıl yapabilirsin?
Sınava hazırlık kaygısı ve sınav kaygısı nedir?
Herkes merkezi giriş sınavları (YKS, LGS, KPSS vb.) gibi önemli sınavlardan önce ve bu sınavlar yapılırken belirli bir ölçüde gerginlik, belirsizlik ve kaygı yaşar. Merkezi giriş sınavlarında öz güvenli olmak ve başarılı bir performans elde etmek için bu sınavların çok öncesinde ve bu sınav sırasında yapacaklarımız vardır. Sınavlardan çok önce ve hatta sınavların bitiminden sonra bile sınava hazırlık kaygısı yaşanabilir. Sınav kaygısı ise sınavın başladığı dakikalar içerisinde hissedilen, belirli bir süre devam eden, hatta sınav sonuna doğru bile yaşanan bir kaygıdır.
Sınava hazırlık kaygısı ile nasıl baş edilir?
Sınava hazırlık kaygısı yüksek olan bir öğrencinin bu sınavın önemini abartıyor olması söz konusu olabilir. Örneğin, “Sınavı kazanmak geleceğimi kurtaracak.”, “Kazanamazsam çok üzüleceğim.”, “Sınavı kazanamazsam aileme ne derim?” gibi düşünceler “Benim için kesinlikle doğru!” diye düşünüyorsan, bu merkezi giriş sınavlarını olduğundan çok önemsiyor olabilirsin. Ancak sınava hazırlık kaygısıyla baş etme yolları da vardır ve bunlar; hazırlık kaygısıyla baş etme becerileri, ders çalışma becerileri, test teknikleri, zaman yönetimi becerileri ve performans hedefi belirleme becerileridir.
Sınava hazırlık kaygısıyla baş etme becerini geliştirmek için kendini yakın hissettiğin kişilerle arada sıra nasıl hissettiğini konuşabilirsin. Yapılması gereken çalışmaları adım adım uygulayıp, sınav süresi yaklaştığında ise gerekirse diğer işleri bir kenara bırakabilirsin. Günlük yaşamını sürdürürken sınav sırasında göstereceğin performasını aklına geliyorsa, bunu düşünmemeye ya da bu düşünceleri azaltmaya çalışabilirsin; sınava dingin bir ruh haliyle başlaman çok yararlı olacaktır. Bu bağlamda, “kafam dağılsın diye” yani, mental olarak konsantrasyonu artırmak için sanatsal, kültürel, sportif, sosyal ve hatta bilimsel etkinlikleri düzenli biçimde yapabilirsin. Özellikle sınavdan başka şeyler düşünmeye çalışabilirsin. Ayrıca, senden deneyimli ve başarıları olan kişilerin sınava hazırlanma kaygısıyla nasıl baş ettiklerini de sorabilirsin.
Ders çalışma becerilerini önemli ölçüde geliştirmiş olabilirsin. Örneğin, ders çalışırken hayallere kapılmaman gerektiğinin bilincindesindir. İyi uyku ve dinlenme ya da sınavlara zamanından önce çalışma gibi konuları farkındasındır. Ders çalışmaya bir türlü başlayamıyor ve zorlanıyorsan, başlangıç olarak 1-2 defa kısa sürelerle çalışmaya başla. Bu kısa sürenin ardından ara verebilirsin, ancak aradan sonra çalışmaya dönmen önemlidir. Azim ve sadakatli biçimde çaba göstererek, çalışma süreni makul bir süreye yükseltebilmen, güvenini de tekrar yükseltecektir. Özellikle çalışman gereken konular biriktiyse, hedefine duygusal bağlılık (sadakat) göstermen ve disiplinli çalışman (azim) önemli hale gelmektedir. Aynı şekilde ders tekrarı yapmak önemli ve kuşkusuz gereklidir. Ders çalışırken, çok sayıda bilinmezlikle karşılaşabilirsin, soruları çözerken yanlış yanıtlar verebilirsin. Bu yanlışların nedenini –“peşini bırakmadan”- öğrenmen çok yararlıdır.
Test teknikleri özellikle sınav sırasında yararlandığımız becerilerle ilgilidir. Örneğin, sınav olurken, bir soruya çok zaman ayırmamamız gerektiğini ya da kolay sorulardan/bölümlerden başlamanın gerektiğini biliyorsundur. Ayrıca, boş bıraktığın sorular olduğunda nasıl geri döneceğinle ilgili yaklaşımlar geliştirebilirsin. Çoktan seçmeli bir sınavdaki sorunun yanıtını bulsan bile diğer seçenekleri okuman da gerekli bir beceridir.
Son olarak, performans hedefleri ile ilgili becerilerin geliştirilmesi de sınava hazırlık kaygısıyla baş etmeni kolaylaştırmaktadır. Örneğin, gireceğin önemli bir sınavda başarılı olmak senin performans hedefin olsun, bu hedefinin şu özelliklerinin olması yararlı olacaktır: Açık ve belirgin, yarın ve bu hafta ne yapacağının belirgin olması, alt hedeflere bölünmüş ve kolaydan zora doğru sıralanmış olması ve günler geçtikçe belirlediğin performans hedeflerinin zorlaşması. Bunlar önemli özelliklerin başında gelir. Bu hedeflerini çevrendekilerle konuşman, ayrıca “Yapacağım!” diye kendine söz verdikten sonra, bu hedefe sadakatle bağlanman azmini de artıracaktır. Kısaca, yaptıkça daha çok yapmak, başardıkça daha çok başarmak performans hedeflerimizin merkezi bir özelliğidir.
Sınav kaygısıyla nasıl baş edilir?
Sınav olurken kaygımızı çok yüksek derecede artıran iki ana başlık vardır. İlki sınav sırasında, sınavdaki görevlerimizle ilgili olmayan olumsuz düşüncelerin aklımıza gelmesi ile ilgilidir. Örneğin, “Ya kazanamazsam!”, “Bu yıl da kazanamazsam, ben bittim artık!” gibi. Aslında bu düşüncelerin “kuruntulanma” olduğunu söyleyebiliriz ve bu düşünler performansımızı düşürür. Sınava hazırlık kaygısıyla baş etme yolları, bu kuruntulu düşüncelerin durdurulması için aynı zamanda yararlı olmaktadır. Ancak çok rahatsız edici olması halinde ise bir psikolojik danışmandan profesyonel destek alınması önerilir. İkinci konu ise sınav sırasında çok fazla heyecan yaşama, kas gerginliği, nefes alışverişinde düzensizlik gibi fizyolojik belirtilerdir. Bir yandan kuruntulu düşüncelerin olması, diğer yandan da aşırı gerginliğin yaşanması adayların işini bir hayli güçleştirebilir. Kas gerginliği ile baş etmek için kas gevşetme egzersizleri, nefesteki düzensizlik için de nefes alma egzersizleri yararlı olmaktadır. Bu bilgilere internet ortamından kolaylıkla ulaşabilirsin. Bu iki konuya ilaveten, mezuna kalarak bu sınavlara bir kez daha hazırlanan adaylar ise daha fazla gerginlik yaşayabilmektedir. En iyi baş etme yolu ise azimli biçimde çalışmanı sürdürmektir.
Konuk Yazar: Prof. Dr. Ragıp Özyürek
Psikolojik Danışman Eğitimcisi, Öğretim Üyesi
Yazara ait diğer yazıları okumak için buraya tıklayabilirsin.