Gündemi meşgul eden en önemli konulardan olan 696 sayılı kanuna göre zorunlu emeklilik, kadrolu taşeron işçilerin emekliliği ve memur zorunlu emeklilik yaşı gibi memurları yakından ilgilendiren konulara dair detaylar bu yazımızda!
696 sayılı KHK nedir?
696 sayılı kanun hükmündeki kararname, personel hizmet alımı çerçevesinde kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan işçilerin kamu kurum ve kuruluşlarına sürekli işçi pozisyonunda ve mahalli idarelerin kurmuş olduğu şirketlerde devamlı olarak istihdam edilmeleri konusunu kapsayan kararnamedir. 696 sayılı kanun hükmündeki kararname 24 Aralık 2017 tarihinde TBMM’de çıkarılmıştır. Bu kanun hükmündeki kararname( KHK) de, kamuda asıl işi yerine getiren taşeron işçilerin sürekli kadroya geçirilme süreci, şartları, emeklilik şartları ve hakları yer alır. 696 sayılı KHK kapsamında belirlenen zorunlu emeklilik yaşı kadroya geçirilen işçiler için önem taşır. Emeklilik şartlarını sağlayan kamu işçilerinin zorunlu emeklilik yaş şartı cinsiyete göre belirlenir. Kadınlar erkeklere göre daha erken yaşta zorunlu emekliliğe hak kazanırlar. Kadınlarda zorunlu emeklilik yaşı 48 ve 49 yaşları olurken erkeklerde ise 52-53 yaş aralığı olarak belirlenmiştir.
Zorunlu emekliliğe takılanlar
Zorunlu emeklilik kavramı 696 sayılı KHK ile kamuya sürekli işçi kadrosuna geçirilen işçileri kapsayan bir kavramdır. Yani 696 sayılı KHK gereğince taşeron işçi olarak bazı özel hizmet sektöründe çalışan işçilerin kamuda sürekli işçi konumuna getirilmesiyle taşeron zorunlu emeklilik konuşulan konulardan biri. Ülkemizde son zamanlarda gündemde olan ve üzerinde sürekli olarak taslakların yapıldığı ve herkesin merakla tasarıyı beklediği emeklilikte yaşa takılanlar, yani EYT konusuna şimdi de zorunlu emekliliğe takılanlar eklenmiştir. Zorunlu emekliliğe takılanlar kimledir, sorusunu bu kavramın ne olduğunu netleştirerek açıklayabiliriz.
Zorunlu emekliliğe takılanlar kavramı, 696 sayılı KHK’ya göre kamuda devamlı işçi kadrosuna geçirilen işçilerin zorunlu şekilde emekli olmasını anlatır. Zorunlu emekliliğe takılan kişiler 696 KHK zorunlu emeklilik kapsamına şartları sağladığı için dahil olan kişilerdir. Zorunlu emekli olmak zorunda olan işçiler, en verimli oldukları zamanda ve genç yaşta emekli olup, az aylıkla maaş almak zorunda olan kişilerdir. Dolayısıyla işçilerin hem düşük aylıkla hem de genç yaşta emekliliğe zorunlu olmaları sebebiyle, zorunlu emeklilik uygulamasının kaldırılmasının ilgili kişilerce ve kurumlar tarafından talep edilmesi gündemdedir.
Yaklaşık olarak yıllarca taşerona bağlı olarak işçi kadrosunda çalışan bir milyon işçi, 696 sayılı kanun hükmündeki kararname ile sürekli işçi kadrosunda yer aldı. 696 KHK zorunlu emeklilik kapsamında emekli olan kadın ve erkekler oldukça genç yaşta emekli olmak durumunda. Emekli oldukları zaman aylık bağlama oranları çok düşük olacağından, zorunlu emekliliğin kaldırılmasını talep eden çeşitli görüş ve yorumlar gündemde. İşçilerin tüm çalışma yaşamları boyunca elde etmiş oldukları tüm kazançlar genellikle asgari ücret düzeyinde olduğu için emekli aylıkları da en düşük olarak yaklaşık 2500-3000 civarında olur. Bu yüzden kamu işçisi zorunlu emeklilik yaşı ve zorunlu emeklilik uygulamasının kaldırılması için kanun hükmündeki kararname üzerinde değişiklik yapılması ya da mecliste bununla ilgili yeni yasal düzenlemelerin yapılması gerektiği yönünde söylemlere şahit olunabilir.
Zorunlu emeklilik
Zorunlu emeklilik kapsamına giren kamu işçileri 696 sayılı kanun hükmündeki kararnameye göre çalışan memurlardır. Bu kişiler yıllarca taşerona bağlı işçi olarak çalıştıktan sonra 696 yılı kanun hükmündeki kararname (KHK) yönetmeliği kapsamında sürekli kadroya alınan işçilerdir. Bu işçiler sürekli işçi kadrosuna alındıktan sonra zorunlu emekliliğe tabi tutulurlar. Dolayısıyla zorunlu emekliliğe tabi tutulma şartlarını tamamlayan kişiler oldukça erken yaşta emekli olmaktadır.
696 sayılı kanun hükmündeki kararnamede yapılan düzenlemeler gereğince, işçi kadrosuna geçirilecek olan işçilerden kadroya alınmayan işçiler emeklilik için gerekli olan asgari koşulları yerine getirmeyen kişilerdir. İşçi kadrosuna alınan işçiler, emeklilik için gerekli olan asgari koşulları yerine getirdikleri tarihte ise zorunlu emekliliğe tabi tutulmaktadırlar.
Zorunlu emeklilik kapsamında olan işçilerin kaç yaşında emekli olacağı ve ne kadar emekli aylığı alacağı konusu merak edilen konular arasında yer alır. Zorunlu emeklilik yaşı kadın ve erkeğe göre değişmektedir. Bayan memur zorunlu emeklilik yaşı ödenen prim tutarı ve diğer şartları tamamlama durumuna göre belirlenmiştir. Zorunlu emeklilik yaşı hesaplama kapsamında kanunen belirlenen haller kadınlar için yaş 48-49 olurken, erkekler için 52 – 53 yaş olarak karşımıza çıkar. Bu yaş grubuna giren kadın ve erkek tüm işçiler 5 bin 600 prim gününü tamamladıkları zaman emekli olabilirler ve emekli aylığına hak kazanırlar. Zorunlu emekli olan işçilerin emekli aylığı ödenen prim tutarları baz alınarak hesaplanır. İşçilerin asgari ücret üzerinden çalıştığı varsayılırsa o zaman zorunlu emekli olduklarında alacakları emekli aylığı tutarı alt limitten belirlenir.
Zorunlu emeklilikte son dakika
696 Sayılı Kanun hükmünde kararname ile sürekli işçi kadrosuna geçirilen işçilerin zorunlu olarak emekli olması ile ilgili son zamanlarda sürekli olarak tartışmalar gündeme gelmekte ve bununla ilgili olarak sürekli haberler yapılmaktadır. 696 Sayılı KHK zorunlu emeklilik son dakika kapsamında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Vedat Bilgin bazı açıklamalar yapmıştır ve bu açıklamalara göre kadroya geçirilen işçilerin zorunlu emeklilik şartlarına, kolaylık ve esneklik getirileceği bildirilmiştir. Özellikle sosyal medyada sıkça gündem olan zorunlu emeklilik kapsamında açıklama yapan Bakan Vedat Bilgin, zorunlu emeklilik şartının ortadan kaldırılmasına yönelik çalışmalar yaptığını söylemiştir. Bu açıklamalar kapsamında eğer zorunlu emeklilik şartı ortadan kaldırılırsa, işçilerin isteğe bağlı olarak yasal koşullarda belirlenen yasal sınırlarda çalışabilecekleri süreye kadar çalışma hakları olacaktır.
Yaş haddiyle emeklilik nedir?
Yaş haddiyle emeklilik kavramı memurları kapsar. Memurların görev yapacakları çalışma süresinin belirli bir yaş haddiyle belirlenmesi ve bu yaşı dolduran memurların görev yapmaya zorunlu olarak devam etmemesi yaş haddiyle emeklilik kavramını tanımlar. Dolayısıyla kanunen belirlenen yaş haddi şartını tamamlayan memurlar zorunlu olarak emekli olur. 5434 Sayılı Kanun’un 40. Maddesi’nde emekli olunacak yaş hadleri düzenlenmiştir. Bu maddede yer alan hükme göre belirlenen yaş sınırı 5510 Sayılı Kanun kapsamında çalışan memurlar için de geçerlidir. 5434 Sayılı Kanun’da belirlenen yaş haddine tabi olmayan memurların ise azami olarak görev yapabilecekleri yaş 65 olarak düzenlenmiştir. Fakat bazı meslek ve kadro grupları için bu yaş haddinin altında ve üstünde esneme olabilir.
4d işçi kadrosu nedir?
4d zorunlu emeklilik son dakika haberleri gündemi meşgul ederken 4d işçi kadrosunun kimleri kapsadığı da merak edilen konular arasında yer alır. Kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan işçilerin hepsi 4d’ye tabi olarak çalışmaktadır. Ayrıca 4d işçileri 696 sayılı KHK’ya tabidir. Taşerondan kadroya geçen yada direkt kamu kuruluşunda işçi olarak çalışan kişiler arasında ayrım olmaksızın 4d grubunda yer alır. 4d statüsünde çalışan tüm işçiler kamuda görev yapan devamlı işçilerdir.
Zorunlu bireysel emeklilik sistemi
Kişiler çalışma hayatlarında uzun yıllar boyunca elde ettikleri birikimlerini uzun vadeli yatırıma dönüştürme avantajı ile emeklilik zamanında ek olarak elde edeceği özel emeklilik sistemi ile daha güvenceli ve kaliteli bir yaşam sürebilir. Bunun için kanunen düzenlemelerle zorunlu ve isteğe bağlı bireysel emeklilik sistemi geliştirilmiştir. Peki zorunlu bireysel emeklilik ne zaman başladı?
Bireysel emeklilik sistemi ülkemizde ilk olarak 2003 yılında başlamıştır ve kademe kademe şartlar kapsamında şirketler yavaş yavaş zorunlu bireysel emeklilik sistemine geçiş yapmıştır. 2020 yılında zorunlu hale gelen bireysel emeklilik sisteminde işverenler yanında çalıştırdıkları işçiler için bireysel emekliliği zorunlu olarak yaptırmak durumundadır. Zorunlu ve otomatik olarak bireysel emeklilik sistemine giren kişiler bu sistemden çıkmadıkları zaman ve bu sürecin sonunda yüzde 30 oranında devlet katkısını hak eder. Bununla birlikte, sisteme ilk kez girenler ve sistem içinde kalmaya devam etmeye karar veren kişilerin bir kereye mahsus olmak üzere devlet katkısı olarak hesaplarına bin lira ödenir. Ayrıca devlet katkısı ile sağlık, eğitim, evlilik, yaş, mülk sahibi olma gibi bazı ihtiyaçlar sebebiyle kişilerin sistemden çıkmadan birikimlerinin belirli bir bölümünü çekme olanağı sağlanır.
Zorunlu bireysel emeklilik şartları
Zorunlu bireysel emeklilik sistemi SGK çalışanlarına ve memurlara uygulanan bir sistemdir. Bireysel emeklilik sistemi isteğe bağlı ve zorunlu olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Zorunlu bireysel emeklilik sistemi ile sisteme dahil olan kişiler 2 ay içerisinde cayma hakkını kullanarak sistemden çıkabilir. Sistemden çıktıktan sonra kişilerden kesilen katkı payları hesaplarına geri ödenir. Katkı payı ödemeleri istenilen tutarlarda ayarlanabilir niteliktedir. Bunun yanı sıra, ödeme sıklığını kişiler belirleyebilir. Katkı payı ödemeleri ve fon yatırımları değerlendirilir ve kazanç tutarı arttırılabilir. Sistemde 10 yıl boyunca ödeme yapan ve emeklilik için gerekli olan şartlardan yaş şartını tamamlayan kişiler, Bireysel Emeklilik sistemi üzerinden ikinci emekli maaşını ve aylığını almaya hak kazanır. Zorunlu bireysel emeklilik sisteminde yaş sınırı vardır. Zorunlu Bireysel Emeklilik sisteminin bazı şartları bulunmaktadır.
Zorunlu Bireysel Emeklilik sistemine katılacak olan kişilerin 45 yaşının altında olması en önemli şarttır. Ayrıca 18 yaşının altında ve SGK’lı olarak çalışan kişileri de kapsayan bir sistemdir. SGK kapsamında özel iş yerlerinde çalışan kişiler 45 yaşının altında ise bireysel emeklilik sistemine zorunlu olarak otomatik bir şekilde katılırlar. Sisteme katılan kişilerin primi esas kazançlarının belirli bir oranında kesinti yapılır. Otomatik katılım sistemi yani bireysel emeklilik sistemi 4A sosyal sigortalar kurumu kapsamında çalışan kişileri, 4c emekli sandığına bağlı çalışan kişileri ve 45 yaşını doldurmamış olan kişileri kapsayan bir sistemdir.
Bu şartları taşıyan kişilerin yeni işe başlamasıyla birlikte şirketler aracılığıyla otomatik olarak bireysel emeklilik sistemine zorunlu bir şekilde katılmasını sağlayan yatırım ve tasarruf sistemidir. Zorunlu bireysel emeklilik sistemi devlet tarafından desteklenen bir sistemdir.
Çalışanların sisteme dahil olması ile birlikte ilk 2 ay sonunda katılımcılara 1000 lira devlet katkısı ödenmektedir. Zorunlu bireysel emeklilik sistemi ilk çıktığında katkı payı %25 iken daha sonra bu katkı payı yapılan düzenlemelerle %30 oranına çıkarılmıştır. İşverenlerin işçiler adına yatırmış olduğu katkı paylarına %30 oranında devlet katkısı sağlanır. Çalışanların emeklilik hakkını kazanabilmesi için en az 10 yıl bu sistemde kalması gerekmektedir. Katılımcılar düzenli maaş olarak bu sistemdeki birikimlerini kullanması halinde bu birikimlerin %5’i karşılığında devlet katkı payı sağlanır. Bunun yanı sıra, çalışan kişilerin başka bireysel emeklilik sözleşmeleri varsa, devlet katkısı yine de ödenmeye devam eder. Dolayısıyla başka yerde olan bireysel emeklilik hesabındaki devlet katkısı tutarları sayesinde kazanılan süreler aynen korunmuş olur. Zorunlu bireysel emeklilik sistemine ara verme ya da cayma imkanı bulunmaktadır. Bu sisteme giriş aidatı alınmaz. Katkı paylarından herhangi gider kesintisi yapılmaması önemli avantajlardandır.